Eén Golem, twee gezichten

Twee gezichten

Zaterdag 30 januari vindt in de Groninger Synagoge het mini Golem Festival plaats: twee voorstellingen over één Golem. Wat dit festival zo bijzonder maakt is dat beide theatermakers (Gottfrid van Eck & Marcel van der Pol) hetzelfde onderwerp zo'n totale invulling hebben gegeven. In de ene voorstelling is de Golem een angstwekkende figuur, symbool zelfs voor de existentiële angsten die wij als mensen hebben. In de andere voorstelling is de Golem een zoekend wezen, dat er verlangt mens te zijn.

Naast dat de Golem een intrigerend onderwerp is voor uiteenlopende voorstellingen, boeken, films, muziekstukken etc, is de Golem voor mij hierdoor tevens het symbool geworden hoe verschillend mensen op basis van dezelfde gegevens naar de wereld kunnen kijken en vervolgens hoe zij bijna volledig de visie van de ander uitsluitend hun eigen werkelijkheden creëren. Zoals ik de wereld zie, is waar. Zoals jij de wereld ziet, is onzin. Narratief constructivisme, noem ik dat.

De kleiman

Wie is echter deze Golem. Wat is zijn èchte verhaal? Er is een verhaal dat zegt, dat om de aarde te scheppen, G-d eerst 999 try-outs heeft gedaan, voordat hij genoeg tevreden was om Zijn 1000ste schepping als première te kunnen presenteren. Adam begon daarin als een vormloze klomp, door G-d in menselijke vormen gekneed en van levensadem voorzien.  Het verhaal van de mensheid was begonnen.

Sindsdien hebben vele mensen geprobeerd deze schepping te evenaren. Slechts  degenen die zo dicht bij Hem stonden, dat zij de juiste wijsheid en macht hadden ontvangen, slaagden er in. De bekendste onder hen is waarschijnlijk de Praagse Rabbi Juda Löw ben Betsabel (16de eeuw). Toen de nood van zijn volk groot was, creëerde Rabbi Löw, met hulp van zijn geliefde schoonzoon en zijn favoriete leerling, een menselijk wezen uit aarde (klei) en water (rivier). Hij voorzag het wezen levensadem (lucht) om het vuur van zijn persona aan te wekken en aan te wakkeren. Navolgers van Rabbi Löw hebben, als zij zijn wijsheid en macht niet bezaten, compensatie gezocht in heersende wetenschappelijke theorieën en technieken. Velen hebben het geprobeerd, slechts weinigen zijn geslaagd.

Allen hebben de kleiman, de golem, tot leven willen roepen omdat ze hem nodig hadden. Tegelijkertijd hebben ze allemaal ook een veiligheidsklep willen inbouwen, dat als een golem om welke reden dan ook niet aanstuurbaar en onbeheersbaar was geworden, zij hem ook weer konden deactiveren, terug veranderen in een levenloos stuk klei. Het verhaal gaat, dat zelfs G-d zich wel eens afvraagt wat hij heeft losgemaakt toen hij Adam tot leven wekte...

Stel dat er in de rijke geschiedenis van mens en golem er ooit een Meester geleefd, die om zijn volk te beschermen een golem tot leven riep. Deze Meester brengt aarde, water, lucht en vuur bij elkaar en noemt de tot leven gewekte kleiman: Golem.

“Ik heb je nodig”, zegt hij tot zijn maaksel. “Praten alleen is niet meer genoeg. We krijgen opeens de schuld van alles wat niet goed gaat in de wereld. Ze schreeuwen om wraak. Ze willen bloed zien! Golem, bescherm ons. Ga met je machtige gestalte tussen hen en ons in staan. Wees een niet te passeren schild tegen hun moordlust! En zorg dat het meisje veilig en wel terugkomt. Opdat er weer rust komt. Opdat woorden weer voldoende zijn.”

Golem buigt het hoofd, gaat heen en doet wat hem is gevraagd. Wat zal de Meester ondertussen denken: de macht van het woord is onvoldoende gebleken? Nu moest ik wel met het woord de daad creëren? Maar kan ik mijn maaksel wel onder controle houden? Ontsnapt het niet aan mijn greep? En wat dan? Oh, heb ik niet, terwijl ik het goede wilde, teveel gevraagd en een onbeheersbare (kwade?) macht over de wereld afgeroepen? Hoe kan ik in hemelsnaam, als het nodig is, Golem weer deactiveren... eh... heet dat doodmaken... of mag ik inslapen noemen?

het einde....?

Golem heeft ondertussen echter geproefd van het leven. Hij is toegejuicht. Mensen zijn hem dankbaar. Ze zijn vriendelijk en aardig tegen hem. Ze roepen herhaaldelijk zijn hulp en bescherming in. Als het nodig is, wordt hij gevreesd. Waarom zou hij terug moeten naar het vormloze niets? Hij wil dat helemaal niet! Hij wil leven. Hij wil liefhebben. Hij heeft meisje, zo mooi als de sterren, ontdekt. Hij is nog lang niet klaar in het leven.

Elk golem-verhaal eindigt dat de door de mens gecreëerde mens probeert te ontsnappen aan zijn meester. Hij heeft het leven geproefd. Hij ontdekt zijn eigen vermogens, die meer zijn dan de mensen om hem heen. Hij is echter een mens zonder geschiedenis, zonder opvoeding, zonder lering. Nooit heeft hij geleerd in het complexe spel van de menselijke verwachtingen adequaat te acteren. Zonder sturing, vinden al zijn meesters, is hij een ongeleid en uiterst gevaarlijk en angstwekkend projectiel.

Hoeveel strijd er ook aan vooraf gaat, de meesters slagen er uiteindelijk altijd weer in om de kleiman te deactiveren: aarde tot aarde, stof tot stof...

...of niet? 

Ik heb mij altijd afgevraagd, wat ik zou vinden, als ik mij in de Golem zou verplaatsen. Zou ik dan in plaats van de weerzinwekkende monster een zoekend wezen ontmoeten dat probeert zijn eigen plek in de wereld te vinden? Stel dat hij geen genoegen neemt met deze gang van zaken. 

Hij weet te ontsnappen aan het deactiveringsproces en duikt onder in het leven. Hij wordt een speelbal van verwachtingen. Golem, de grote beschermer! Golem, de minnaar. Golem, de buitenstaander. Golem, het onmenselijke ‘beest’. Golem...

Een echte kleiman kan niet sterven. Een golem blijft actief tot op de juiste wijze hem de levensadem wordt ontnomen. Stel nu dat Golem onder ons leeft... nog steeds... Zou hij dan zijn plek in de wereld inmiddels hebben gevonden? Waar hoort hij thuis? Waar is voor hem ‘hier’ en waar ‘de overkant’.

Mini Golem Festival

Meer weten over hoe het Golem vergaat? Over Golem is door Marcel van der Pol een novelle geschreven en een theatervoorstelling gemaakt: “Is hier de overkant?” Zaterdag 30 januari 2016 Synagoge Groningen ontmoet deze Golem die andere, ... met dat andere gezicht, dat andere verhaal omlijst met life muziek (Gottfrid van Eck & De Wilde Eend).

Welkom! Meer weten? & Kaartverkoop, volg de link.

Denkramen & Vertrouwen (uit de Zelfregie 3.3 praktijk)

Als ik iets de afgelopen jaren heb geleerd, dan is dat zeker dat je naast modellen, technische details en bullit-lists het beste ook metaforen of verhalen moet vertellen, wil je werkelijk mensen raken  en doen begrijpen. Kortom: hier een verhaal over hoe de denkramen van mensen hun beleving van de werkelijkheid kunnen bepalen. Veel leesplezier! 



Soms gebeuren dingen waarvan je had gehoopt dat ze jou nooit zouden overkomen. Op een kwade dag ontdekte hij het grote verschil tussen de papieren en de reële werkelijkheid. Als pas benoemd penningmeester bladerde hij vol trots door de boekhouding  van de afgelopen jaren. Eerlijk gezegd had hij ook nooit verwacht dat hij zo jong als hij was in het bestuur zou worden gekozen. Het was dat zijn voorganger na jaren trouwe inzet voor de vereniging niet langer in staat bleek voldoende tijd te blijven vrijmaken voor deze verantwoordelijke functie. Privé had nu ook recht op zijn onverdeelde aandacht, noemde hij dat. Nu moest uitgerekend hij zo'n deskundig en ervaren iemand opvolgen. Hij was er blij mee en hij was er niet blij mee.
Zuchtend sloeg hij een bladzijde om en genoot daar opnieuw van de zakelijke ordening van al die eindeloze cijfers in hun strakke kolommen. De cijfermatige weergave van de werkelijkheid mocht voor een buitenstaander duf en saai lijken, voor hem was het bijna een magische formule aan de hand waarvan zij probleemloos het reilen en zeilen van de vereniging kon duiden. Alle intenties, goede bedoelingen, halfslachtige keuzes, rake beslissingen, overeenstemming of onenigheid tussen bestuurders lagen besloten in de cijfers op deze bladzijden voor hem. Als penningmeester 'las' je de cijfers: je begreep, je fiatteerde of corrigeerde...

En toen zag hij het opeens. Beter gezegd, hij zag het slechts half. Het ging in ieder geval om een bedrag van 43.785 euro. Het stond keurig vermeld bij zowel de inkomsten (verdeeld over 5 posten) als bij de uitgaven (2 posten). En toch ging er een alarmbelletje bij de kersverse penningmeester rinkelen. Er was iets met de toedeling van de posten en met de datering, die hem de wenkbrauwen deden fronsen. 43.785 euro! Straks was het verdwenen geld. Verkeerd gebruikt. Vals geboekt. Doorgesluisd. Verdonkeremaand. Fraude! Hij hield de adem in.

In een razend tempo bladerde hij door de boeken. Was dit vaker voorkomen? Zat er een patroon in? Hoe groot waren dan de bedragen? Hoe had zijn voorganger dàt kunnen doen? Hoe had hij slechts de gedachte in zichzelf toe kunnen laten?
Als een ontgoocheld mens sloot hij twee uur 's nachts de boeken en ging naar huis. De grote vraag werd, wat nu te doen?
Confronteer je je voorganger met je verdenkingen? Ga je er direct mee naar het voltallige bestuur? Of naar de politie; geef je hem aan? Echte concrete bewijzen had hij nog steeds niet gevonden. Het was echter wel onduidelijk waarom, welke bedragen wanneer precies waarvoor waren aangewend. Als verantwoordelijke penningmeester hoorde je dat te weten. Je hoorde in een oogopslag te kunnen zien hoe het financiële reilen en zeilen van de vereniging in elkaar stak. Eén vraag op de ALV van een oplettend verenigingslid en hij zou met zijn mond vol tanden staan.

Hij besloot de volgende dag reeds zijn voorganger te confronteren. Hij nodigde hem uit in een sober lunchrestaurant. Na zijn tweede glas wijn, bij het hoofdgerecht, zou hij zijn voorganger de hamvraag stellen. Na zijn eerste glas wijn verloor hij echter reeds de moed.
Twee financiële mannen zaten tegenover elkaar en praatten over het leven. Geen financieel cijfer kwam er aan te pas.
De nieuwe penningmeester dronk zijn tweede glas en staarde naar de man tegenover hem. Hij vroeg zich hoe zeer gepokt en gemazeld je moest zijn om met zo'n uitgestreken gezicht tegenover hem te kunnen zitten. Voor de naïeve toeschouwer was niets aan zijn voorganger te zien dat kon duiden op een frauduleuze inborst. Maar als je goed keek, en van een man in zijn eigen positie moest je dat ook kunnen verwachten, dan herkende je de subtiele signalen wel. De manier waarop de ander zijn glas hief en bijna gulzig de laatste druppels wijn naar binnen zoog. Het onrustige spel van zijn wenkbrauwen tijdens het praten. Zijn ogen die nooit langer dan een halve minuut op een punt bleven gericht. Zijn handen die te krachtig in elkaar grepen als hij luisterde
Aan het einde van de maaltijd wist de penningmeester genoeg. Voor hem was er voldoende bewijs. Quod erat demonstrandum. Hij wist wat hem te doen stond.

Beste lezer, op zich ben ik geneigd u nu te vragen wat u zou doen. Ik zou u vooral willen uitnodigen uw keuzes toe te lichten.
Echter voordat ik de kans kreeg u deze vraag te stellen en vervolgens uw keuzes af te zetten tegen de keuzes van onze penningmeester hadden de volgende gebeurtenissen mijn uitnodiging al achterhaald:

Het was voor onze penningmeester al duidelijk wat hij de volgende dag zou moeten doen. Het voltallige bestuur in kennis stellen van wat hij had ontdekt, wat de consequenties ook zouden zijn. Fraude mocht en kon niet worden gedoogd.
Die nacht staarde hij voor een laatste keer in de boeken, bladerde ogenschijnlijk gedachteloos door de gemaltraiteerde jaarcijfers...  en toen zag hij het opeens. Hij zag het glashelder voor zich. Het patroon. De verwijzingen. De posten en kruisposten. De ratio achter het handelen van zijn voorganger. Alles viel opeens op zijn plek. Opgelucht haalde hij adem. Elke cent bleek tot achter de komma te zijn verantwoord. Een zeurende hoofdpijn verdween als  sneeuw voor de zon. Met een brede glimlach viel hij boven zijn boeken in slaap.

Toen hij de volgende ochtend wakker werd, haastte hij zich naar buiten om zichzelf te trakteren op een verse cappuccino met kaneel. Tot zijn verrassing zag hij aan de overzijde van de straat zijn voorganger voorbij lopen. Hij bleef staan en keek de ander aandachtig na. Hij begon langzaam en instemmend met zijn hoofd te knikken. Als je hem zo zag lopen aan de overkant, in een rustig, ontspannen en uitgebalanceerd tempo het ene been voor het andere plaatsend dan kon je zeker concluderen: wat is die man in één nacht in  zijn voordeel veranderd.

Marcel van der Pol
Groningen

Paradox van de geordende chaos

In den beginne kreeg de mens een gedachte. Ik stel mij zo voor dat er ooit een moment moet zijn  geweest dat voor het eerst een mens zich bewust werd van zijn of haar eigen bestaan. Een waarneming die deze mens wellicht nog niet direct in woorden kon vatten, maar wel een betekenis kon geven: dit ben ik en dat is de wereld en wij zijn niet hetzelfde.

Stap voor stap leerde die mens te ontdekken wat de relatie was tussen hem of haar en de wereld om zich heen: actie en reactie, oorzaak en gevolg, voorspelbaar of onverklaarbaar, controleerbaar of onbeheersbaar. En dan die ander, de eerste àndere mens die hij of zij tegenkwam.  Werd die als zodanig herkent? Een medemens, iemand net zoals... maar toch anders? Of zag hij of zij deze andere slechts als een deel van de omgeving?

In mijn verbeelding begint, zodra de eerste mensen zich bewust worden van zichzelf in onderscheid tot hun omgeving, de aandrang te willen begrijpen, beïnvloeden en (vaak) beheersen. Ik ervaar de ontwikkeling van de mens als een avontuur dat ooit begonnen is en nog steeds doorgaat en blijft doorgaan. Wat mij daarbij vooral blijft fascineren is hòe de mens dan begrijpt, hòe hij beïnvloedt en hòe hij probeert te beheersen. 

Ik zie mijzelf weer zitten in de school- en collegebanken en luisteren naar hoe docenten de wereld (in ieder geval een deel daarvan) aan ons proberen te verklaren. We leren te experimenteren, te veranderen en controle te krijgen (levert ook weer een goed cijfer op!). We leren te leren met vallen en opstaan. Terugkijkend valt mij vooral op hoeveel aandacht er was voor theorieën en modellen en hoe weinig aandacht er was voor fantasie en creativiteit.
Er is niets mis met theorieën en modellen per se. Die hebben mede ons gebracht tot de technische en maatschappelijke mogelijkheden die wij nu hebben (en nog zullen krijgen). Veel theorieën en modellen hebben voor mij echter drie lastigheden:
- ze zijn per definitie een inperking van de werkelijkheid,
- ze zijn gericht op beheersing van kansen en mogelijkheden,
- ze herbergen de kiem tot creatieve luiheid en zelfgenoegzaamheid.

Uiteraard vormen zwaktes meestal ook de krachten. Hoe vaak heb ik niet gelezen, dat een theorie of model werkelijkheid schematiseert. Sommige aspecten laten we buiten beschouwing. We pikken die aspecten eruit die ons helpen de werkelijkheid te begrijpen, liefst voorspelbaar en reproduceerbaar te beïnvloeden en zo mogelijk te beheersen. Op die manier heb ik ook altijd met veel plezier mijn steentje bijgedragen aan wetenschappelijk (biologisch, psychologisch) onderzoek. Zo werkt het dus ook. De werkelijkheid is veel te complex om alles omvattend te begrijpen. Een ingekaderd deel van de werkelijkheid biedt meer overzicht en inzicht en de mogelijkheid - op voorwaarde dat je de buitenwereld wèl toelaat! - op aanpassingen.Kijk maar naar de wetenschapspagina’s in kranten, hoe vaak onderzoekers dankzij degelijk onderzoek terug moeten komen op hun eerdere conclusies. 

Of loop maar eens een jou onbekend druk bezocht café binnen. De werkelijkheid daar binnen is al te complex om in een keer de juiste sociale conclusies te kunnen trekken. We gaan op eersten indrukken af, op  intuïtie en rationalisaties: ons model van de werkelijkheid. Hetzelfde gaat op voor alle ontmoetingen, van privé tot zakelijk. De vraag is dus niet zozeer of je dit doet, deze modelmatige inperking van de werkelijkheid om greep te (blijven) houden, maar of je bereid bent je model aan te passen als deze toch niet helemaal lijkt te kloppen.

Ik heb mij altijd doodgeërgerd aan een bepaalde shampoo-reclame die maar blijft hameren op het feit dat je maar één kans hebt op een eerste indruk. Een waarheid als een koe. Echter, wat dan nog?  Je hebt immers ook altijd de kans op een volgende indruk, waarbij je de eerste indruk kunt bijstellen? De vraag is slechts of betrokkenen bereid zijn die eerste indruk (model) bij te stellen of niet.
Als je daartoe nìet bereid bent en vindt dat jouw model van de werkelijkheid klopt, dan noem ik dat bevriezen van jouw versie van de werkelijkheid. De hele wereld beweegt, maar jij staat stil. Als jij daarentegen vindt dat jouw model àltijd klopt, spreek ik zelfs liever van een bevroren model van de werkelijkheid. Voor je weet loop je dan heel ver achter de werkelijkheid aan.

Elk model biedt je de mogelijkheid om uit het model te stappen en vanuit een ruimer perspectief naar het model te kijken.  

Je maakt niet alleen een onderscheid tussen jezelf en jouw (model van) werkelijkheid, maar je neemt ook afstand van jezelf en stapt de omgeving in, om vanaf een (virtueel) afstandje naar jezelf en jouw modellen te kijken. Zijn zij beperkend of verruimend? Helpen ze je of vormen ze problemen?

Volgens Einstein is het voor ons niet mogelijk problemen op te lossen met dezelfde wijze van denken als waarmee we ze hebben veroorzaakt. Sterker nog: als je zo'n 999 keer een vraagstuk steeds op dezelfde manier hebt aangepakt, moet je niet verwachten dat je bij de 1000ste keer een andere uitkomst krijgt.
Dan is het tijd geworden om je model los te laten en op avontuur te gaan. Tijd om je zelf verrassen.  Serendipiteit. Dingen vinden waar je niet eens naar op zoek was: misschien wel de spreekwoordelijke naald, terwijl je nauwelijks bewust bent van het bestaan van een hooiberg.

De vraag is alleen, hoe doe je dat? In en uit jouw model van de werkelijkheid stappen? Vanuit andere (grotere) modellen, perspectieven of paradigmata jouw werkelijkheid onderzoeken? Op avontuur gaan? Oude, niet functionele patronen loslaten en nieuwe mogelijkheden ontdekken?
Voor een groot deel zullen anderen je daarbij kunnen helpen. Als voorbeelden en vergelijkingsmateriaal. Door hun versies van de werkelijkheid te tonen. Door andersoortige theorieën en modellen aan te reiken. Door je denken, voelen en handelen op nieuwe manieren te prikkelen.

Met de  termen “match” of “mismatch”  kun je een eenvoudige tweedling maken in hoe mensen met informatie omgaan. “Match” duidt op de overeenkomsten met wat je al kent. Dus daar richt je je aandacht op. “Mismatch” duidt op de uitzonderingen, op de grenzen van wat je reeds kent. Een zgn. “Mismatcher” gaat op zoek naar wat buiten zijn of haar denkkaders ligt. Hetzij om daarmee het gebied en de grenzen van het eigen begrijpen te onderkennen, hetzij om de grenzen op te rekken en steeds verder naar buiten op zoek te gaan naar nieuw begrijpen.
Uiteraard is gebruik van de termen “mismatch” en “match” (nlp) een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Ik wil slechts hier “mismatch” gebruiken om je uit te dagen voorbij de grenzen van je “match” te kijken.

Uiteindelijk zul je zelf de veratwoordelijkheid èn de regie op moeten pakken voor jouw versie van de werkelijkheid. Dat is de uitdaging van Zelfregie 3.3. Hoe geef jij invulling, hoe dynamisch zijn jouw kaders en hoe geef jij sturing, richting aan de dynamiek  tussen jouw werkelijkheid en de wereld om je heen?

Deze blog is geen zelfhulppamflet-met-kookrecept: volg de bullit-list, voer de stappen uit en je wordt succesvol en gelukkig. Genoemde Zelfregie 3.3 gaat wel over persoonlijk leiderschap, voor zowel de privé als de professionele werkelijkheid. Over op een andere, aanvullende wijze van omgaan met je eigen dagelijkse werkelijkheid. 

Zelfregie 3.3 is bedoeld voor je eigen persoonlijke vraagstukken, maar zeker ook voor professionele vraagstukken. Ik hoop dat Zelfregie 3.3 je helpt om kritischer en creatiever naar je eigen werkelijkheid te kijken en dankzij grotere, dynamische denkramen je vraagstukken adequaat en duurzaam op te lossen.

Veel succes, flexibele denkramen en mooie verhalen gewenst!

Wellicht ontdek je het lef om te (ver-) dwalen,  word je door e omgeving gezien als een geordende chaoot. Geniet ervan, want jij loopt het grootste risico om buiten de gebaande nieuwe nog niet bekende wegen te vinden! Wat dat niet het doel van zowel wetenschap als avontuur. 

Houd mij op de hoogte! Ik luister graag naar je verhalen!

Marcel

Denkraam voor een Olifant

Voor meer info over Keridwen: contact

De Blinden en de Olifant 
Zaterdag  7 juni, Volkskrant: interview met Trudy Dehue (hoogleraar wetenschapstheorie en wetenschapsgeschiedenis, Universiteit Groningen).

In dit interview haalt Trudy Dehue de beroemde metafoor aan van de blinden die een olifant onderzoeken aan. Elke onderzoeker ontdekt maar een deel van de werkelijkheid. Als je bijvoorbeeld je onderzoek focust op een poot, dan mis je de slurf. Richt je je op de romp, dan mis je de slachttanden, etc. Geen van de onderzoekers heeft zicht op de olifant als geheel.


Metafoor & Betekenis
Dit verhaal is wellicht reeds bij veel mensen bekend (zie ook Keridwen's Verhaal van de Maand voor mijn versie van dit verhaal). Intrigerend vind ik altijd weer hoe iemand het verhaal vervolgens duidt, helemaal als je het verhaal als metafoor gebruikt. Een metafoor waarvoor? Het mooie aan metaforen vind ik, dat ze niet één op één verwijzen naar een ander concept - dan zou het enkel een vergelijking zijn - maar dat ze je uitnodigen op onderzoek te gaan naar de betekenissen (meerlagig!) van de metafoor.
Zo sterk als een beer is slechts een vergelijking - en het denken stopt.
Als je op zoekt gaat naar de betekenis van "beer", wat dat is en kan zijn en wat dat zou kunnen betekenen voor het begrip 'kracht', dan begint er een metafoor te ontstaan - en wordt het denken gestimuleerd in beweging te blijven.

Daarom houd ik zo van metaforen: metaforen nodigen je uit je denkraam te veranderen: te verschuiven en/of te vergroten.Op die manier kan bijvoorbeeld "zo sterk als een beer" veel meer betekenis krijgen. Get outside your box - Enlarge your Frame of Mind!

Metafoor: een aantal blinden onderzoekt een olifant.  Metafoor waarvoor? Dat iedereen zijn/haar deel van de werkelijkheid waarneemt, onderzoekt en betekenis geeft? Een oproep tot relativiteit en wellicht bescheidenheid?  Dat de werkelijkheid te groot voor ons is?

In genoemd verhaal van de maand ben ik ietwat gaan spelen met de metafoor. Als je het metaforische verhaal iets verandert, verandert dan ook je zoektocht naar betekenis?


De zoektocht van Trudy Dehue levert de volgende resultaten op:

1. Je kunt oprecht en correct over hetzelfde ding rapporteren en elkaar toch tegenspreken.
2. Als je met z'n allen rond zo'n olifant staat, heeft het weinig zin om te vragen: "oké, maar wie heeft er nu gelijk?"

Volgens haar bevinden wetenschappers zich in een vergelijkbare positie als de blinde mannen. Ze onderzoeken de wereld in principe oprecht, zorgvuldig en methodisch - en toch kan het gebeuren, dat ze langs elkaar heen praten of elkaar ronduit tegenspreken.
Oprecht, zorgvuldig en methodisch: in ieder geval al drie boeiende extra begrippen die het metafoor-onderzoek van Trudy Dehue heeft opgeleverd.

De vraag blijft natuurlijk: wat maakt dat elke onderzoeker maar een deel van de werkelijkheid ziet? Je wetenschappelijke discipline bepaalt mede wat en hoe je onderzoekt. Evenals het beleid van vakgroep of externe opdrachtgever (derde geldstroom). Verder: de beperkingen van voorkennis, instrumenten, methoden en technieken en financiering. Zeker niet te vergeten: je eigen specialiteit, je persoonlijke interesse en de paradigmata waarbinnen je acteert. Dan heb ik vast nog niet alles kunnen benoemen.

Juist die focus op een enkel deel van de werkelijkheid, jouw deel van de olifant, en daarmee de uitsluiting van andere delen van olifant en werkelijkheid, zorgt voor diverse denkcontaminaties en denkfouten. Trudy Dehue geeft een paar mooie voorbeelden bijv. over "depressies" en "volwassen adhd". Zeer lezenswaardig interview (Volkskrant, 7 juni 2014, Edmund-katern, pag, 27-31)!

Blog over denkraam

De reden dat ik hier over de blinden en hun olifant blog, is niet zozeer dat ik nu weer eens de kans krijg over DENKRAMEN (paradigmata, MindFrames) te schrijven en wat vergroting van je denkraam je op kan leveren: als je niet alleen gericht op een 'poot' bent, maar ook op de 'romp', wellicht op nog meer van de 'gehele' olifant.

De aanleiding om te bloggen is  veel meer de herinnering dat juist het begrip ADHD een belangrijke prikkel voor mij was om het bestaan van denkramen te erkennen en vervolgens te willen morrelen aan de begrenzing van denkramen.

Herinneringen aan ADHD, MBD & ....

Ooit ben ik begonnen als bioloog. Tijdens mijn studie aan de RUG kreeg ik de kans om betrokken te raken bij een aantal onderzoeken buiten mijn vakgebied. Vooral onder de vlag van experimenteel klinische psychologie mocht ik meewerken aan onderzoek naar MBD.

Minimal Brain Damage - het begrip is afgeleid van Temple Fay's onderzoek naar hersenletsels bij soldaten uit WO.I . Hij zag vergelijkbare neurologische symptomen bij sommige kinderen, maar dan veel minder sterk.

Later bleek dat je alleerminst mocht spreken van "damage". Je kon helemaal niet goed beschadigingen in de hersenen van kinderen met diagnose MBD aantonen. Was Minimal Brain Dysfunction een beter begrip? Of anders Minimal Brain Disorder?  Gezien de problemen van de kinderen met concentratie, afleiding en beweging, etc. moest er toch wel echt iets neurologisch mis zijn. 

Welk "deel" van welke "olifant" onderzochten we toentertijd eigenlijk? Ik was blij dat ik de kans kreeg om als relatieve buitenstaander uit de definitie-discussie te blijven en als bioloog (etholoog) het gedrag van kinderen met diagnose MBD in hun eigen omgeving te observeren. Daarnaast kreeg ik de ruimte mij te verdiepen in de zgn. "Verstehung".  Zou ik op de een of andere wijze in staat zijn mij te verplaatsen in zo'n kind, opdat ik zou leren begrijpen wat het was om "MBD-er" te zijn.
Ethologie & Verstehung betekenden voor mij dat ik ieder geval dat ik een relatief groot deel van de olifant mocht onderzoeken. 

In diezelfde periode ontstond er ook een boeiende discussie over hoe je met kinderen met "MBD" moest omgaan. De Utrechtse aanpak: gericht op het gedrag van de kinderen (structureren). De Groningse aanpak: gericht op de omgeving (prikkel arm). De Rotterdamse aanpak: gericht op medicatie (ritaline). 

Het gaat er mij niet om wie gelijk had. Het gaat er mij om, dat een ieder vanuit zijn/haar oprechte, zorgvuldig en methodische onderzoek van een deel van de olifant uitspraken deed over het totale dier. Dat werd een richtingenstrijd... Wie begreep de gehele olifant het best.

Inmiddels bestaat "MBD" niet meer. Het is (als ik dit goed heb begrepen) opgesplitst in ADHD , ADD. PDD-NOS, ... etc. ... etc... (vooral het begrip "-NOS" fascineert mij: "not otherwise specified" - prachtige kreet voor een bepalend denkraam, toch?). De vraag is of al deze begrippen op de een of andere manier naar een "Olifant" verwijzen, of naar een ander geheel.

Bewegende denkramen

Vooral deze ervaringen omtrent MBD en ADHD-onderzoek hebben mij op het pad gezet van denkramen: hun beperktheid maar ook van vermogen tot bewegen ("shifting paradigms"). Bovendien heeft het mij getriggered om buiten mijn vakgebied op zoek te gaan naar andere manieren om te kijken naar de werkelijkheid. (Was het niet Maarten Luther die vertelde over de verrassing die het hem bood, als hij op zijn zolderkamer denkend over de wereld, door de verschillende dakramen steeds weer een ander deel van die werkelijkheid te zien kreeg?). 
Mijn theaterwerk (als onder meer performer, regisseur, schrijver, trainer) heeft mij heel andere denkramen geboden, dan de wetenschappelijke! Het verkennen van de verschillende denkramen, vervolgens het schakelen, vergroten en zo mogelijk creëren van nieuwe denkramen heb ik als bijzonder en verrijkend ervaren.

Keridwen
Inmiddels zet ik het concept van "Bewegende Denkramen" professioneel in ten behoeve van organisaties, zelfstandige professionals en individuele mensen, die op de ene of andere wijze vastzitten in een werken aan een deel van de Olifant en graag een groter deel willen verkennen, omdat ze weten dat dat veel kan opleveren: zowel zakelijk, professioneel als privé.

Ik werk onder de vlag van Keridwen, omdat de naam Keridwen verwijst naar de godin van de Inspiratie. Keridwens's Drie Druppels van Inspiratie helpt je om andere, grotere en nieuwe denkramen te verkennen en te benutten!

Druppel 1: Wachter & Lantaarn
Druppel 2: De Dans van de Held
Druppel 3: Het Gordiaanse Ei

Ik bied met deze Druppels klanten een heldere structuur plus de creativiteit om uit het eigen denkraam te breken en nieuwe kansen, mogelijkheden en oplossingen te vinden. Als er iets is dat het werk voor Keridwen steeds weer bevestigd, is het wel dat als je je denkraam groter maakt je dat heel veel kan opleveren!


Groet!
Marcel van der Pol (Keridwen)
Regisseur Kritisch & Creatief Denken

Voor meer info: contact

The Dance of the Hero in South Africa

7th Annual International Creativity Conference for Educators, 7 - 9 October 2012
18th Annual International Creativity Conference in South Africa, 9 - 12 October 2012 

THE DANCE OF THE HERO: UNCOVERING CREATIVITY

Marcel van der Pol, KERIDWEN

Making up stories is one of the oldest ways of getting out-of-the-box. In a story everything is possible; the use of fantasy and imagination can be boundless.
Many innovation and creativity techniques focus on people’s thinking abilities: solving a problem like a complex jigsaw puzzle. We love to get out-of-the-box, but mostly we are obliged to follow certain procedures in getting out-of-that-box, too. We love to be free minded (and divergent thinkers) but goals (what goals?) got to be realised, problems (what problems?) got to be solved (by convergent thinking). It has become a paradox: structured creativity, planned discovery, out of a small box within a bigger one, confined divergent thinking. 

The The Dance of the Hero® focuses on a specific aspect of storytelling: people’s ability to roam freely inside their imagination. Solving a complex jigsaw puzzle starts with a defined problem and always ends up within a specific range of solutions, while neglecting useful insights and ideas from outside this range.  Telling stories and exercising creativity without an immediate problem maximizes the chance for serendipities and happenstances.

Still beneath the endless surface of every story certain patterns can be found. How does the main character perceive his story world? What is his paradigm, his looking-glass through which he both filters all the story input and his own (re)actions? Why does he narrow his experiences to certain events and decisions? How does the storyteller’s lead motive manage his main character? Storytelling as a paradox: confined freedom, both the boundless freedom of fantasy and imagination and the preset storyteller’s perception of the world.

In this workshop I would like you to experience the storytelling paradox. You will explore the utilization of this paradox: applying story patterns, especially the lead motive, to use fantasy and imagination at best for finding new ideas (even without an immediate problem) and making them work.  So let’s uncover your creativity!

Read more... Keridwen  -  The Dance of the Hero  -  South Africa

 

Marcel van der Pol (Workshop "The Dance of the Hero")

Starting as a biologist, since 1986 Marcel has been active as  lecturer in higher education, as  trainer/coach in management skills, in teaching/training skills, in personal growth and artistic-creative development, as mediator and as a theatre maker.
In 1997 he founded Keridwen, in order to discover, create and present new possibilities in personal and organisational growth. Keridwen’s work distinguishes itself by the frequent use of fantasy and creativity together with cognition and analysis. Inspiration is the magic word. Keridwen and inspiration are both concepts born from the Celtic legend:  Three drops of inspiration.

In 1999 he created “The Arrow in the Bull’s Eye”, an inspiring program on learning to be a committed, inspiring, and creative teacher/lecturer. Later this program has been expended to include trainers, speakers, facilitators, etc.
In 2002 he created "The Dance of the Hero", a surprising "head, heart and hands"-concept in personal and organisational growth and creativity. In 2005 he created "The Gordian Egg", the paradoxical follow up of the Dance of the Hero", the structered/unstructured journey of discovery into creativity.

Since 2007 he divides his time between Keridwen, and delivering interactive lectures,  and his solo performances.

Read more... Keridwen  -  The Dance of the Hero  -  South Africa