Paradox van de geordende chaos

In den beginne kreeg de mens een gedachte. Ik stel mij zo voor dat er ooit een moment moet zijn  geweest dat voor het eerst een mens zich bewust werd van zijn of haar eigen bestaan. Een waarneming die deze mens wellicht nog niet direct in woorden kon vatten, maar wel een betekenis kon geven: dit ben ik en dat is de wereld en wij zijn niet hetzelfde.

Stap voor stap leerde die mens te ontdekken wat de relatie was tussen hem of haar en de wereld om zich heen: actie en reactie, oorzaak en gevolg, voorspelbaar of onverklaarbaar, controleerbaar of onbeheersbaar. En dan die ander, de eerste àndere mens die hij of zij tegenkwam.  Werd die als zodanig herkent? Een medemens, iemand net zoals... maar toch anders? Of zag hij of zij deze andere slechts als een deel van de omgeving?

In mijn verbeelding begint, zodra de eerste mensen zich bewust worden van zichzelf in onderscheid tot hun omgeving, de aandrang te willen begrijpen, beïnvloeden en (vaak) beheersen. Ik ervaar de ontwikkeling van de mens als een avontuur dat ooit begonnen is en nog steeds doorgaat en blijft doorgaan. Wat mij daarbij vooral blijft fascineren is hòe de mens dan begrijpt, hòe hij beïnvloedt en hòe hij probeert te beheersen. 

Ik zie mijzelf weer zitten in de school- en collegebanken en luisteren naar hoe docenten de wereld (in ieder geval een deel daarvan) aan ons proberen te verklaren. We leren te experimenteren, te veranderen en controle te krijgen (levert ook weer een goed cijfer op!). We leren te leren met vallen en opstaan. Terugkijkend valt mij vooral op hoeveel aandacht er was voor theorieën en modellen en hoe weinig aandacht er was voor fantasie en creativiteit.
Er is niets mis met theorieën en modellen per se. Die hebben mede ons gebracht tot de technische en maatschappelijke mogelijkheden die wij nu hebben (en nog zullen krijgen). Veel theorieën en modellen hebben voor mij echter drie lastigheden:
- ze zijn per definitie een inperking van de werkelijkheid,
- ze zijn gericht op beheersing van kansen en mogelijkheden,
- ze herbergen de kiem tot creatieve luiheid en zelfgenoegzaamheid.

Uiteraard vormen zwaktes meestal ook de krachten. Hoe vaak heb ik niet gelezen, dat een theorie of model werkelijkheid schematiseert. Sommige aspecten laten we buiten beschouwing. We pikken die aspecten eruit die ons helpen de werkelijkheid te begrijpen, liefst voorspelbaar en reproduceerbaar te beïnvloeden en zo mogelijk te beheersen. Op die manier heb ik ook altijd met veel plezier mijn steentje bijgedragen aan wetenschappelijk (biologisch, psychologisch) onderzoek. Zo werkt het dus ook. De werkelijkheid is veel te complex om alles omvattend te begrijpen. Een ingekaderd deel van de werkelijkheid biedt meer overzicht en inzicht en de mogelijkheid - op voorwaarde dat je de buitenwereld wèl toelaat! - op aanpassingen.Kijk maar naar de wetenschapspagina’s in kranten, hoe vaak onderzoekers dankzij degelijk onderzoek terug moeten komen op hun eerdere conclusies. 

Of loop maar eens een jou onbekend druk bezocht café binnen. De werkelijkheid daar binnen is al te complex om in een keer de juiste sociale conclusies te kunnen trekken. We gaan op eersten indrukken af, op  intuïtie en rationalisaties: ons model van de werkelijkheid. Hetzelfde gaat op voor alle ontmoetingen, van privé tot zakelijk. De vraag is dus niet zozeer of je dit doet, deze modelmatige inperking van de werkelijkheid om greep te (blijven) houden, maar of je bereid bent je model aan te passen als deze toch niet helemaal lijkt te kloppen.

Ik heb mij altijd doodgeërgerd aan een bepaalde shampoo-reclame die maar blijft hameren op het feit dat je maar één kans hebt op een eerste indruk. Een waarheid als een koe. Echter, wat dan nog?  Je hebt immers ook altijd de kans op een volgende indruk, waarbij je de eerste indruk kunt bijstellen? De vraag is slechts of betrokkenen bereid zijn die eerste indruk (model) bij te stellen of niet.
Als je daartoe nìet bereid bent en vindt dat jouw model van de werkelijkheid klopt, dan noem ik dat bevriezen van jouw versie van de werkelijkheid. De hele wereld beweegt, maar jij staat stil. Als jij daarentegen vindt dat jouw model àltijd klopt, spreek ik zelfs liever van een bevroren model van de werkelijkheid. Voor je weet loop je dan heel ver achter de werkelijkheid aan.

Elk model biedt je de mogelijkheid om uit het model te stappen en vanuit een ruimer perspectief naar het model te kijken.  

Je maakt niet alleen een onderscheid tussen jezelf en jouw (model van) werkelijkheid, maar je neemt ook afstand van jezelf en stapt de omgeving in, om vanaf een (virtueel) afstandje naar jezelf en jouw modellen te kijken. Zijn zij beperkend of verruimend? Helpen ze je of vormen ze problemen?

Volgens Einstein is het voor ons niet mogelijk problemen op te lossen met dezelfde wijze van denken als waarmee we ze hebben veroorzaakt. Sterker nog: als je zo'n 999 keer een vraagstuk steeds op dezelfde manier hebt aangepakt, moet je niet verwachten dat je bij de 1000ste keer een andere uitkomst krijgt.
Dan is het tijd geworden om je model los te laten en op avontuur te gaan. Tijd om je zelf verrassen.  Serendipiteit. Dingen vinden waar je niet eens naar op zoek was: misschien wel de spreekwoordelijke naald, terwijl je nauwelijks bewust bent van het bestaan van een hooiberg.

De vraag is alleen, hoe doe je dat? In en uit jouw model van de werkelijkheid stappen? Vanuit andere (grotere) modellen, perspectieven of paradigmata jouw werkelijkheid onderzoeken? Op avontuur gaan? Oude, niet functionele patronen loslaten en nieuwe mogelijkheden ontdekken?
Voor een groot deel zullen anderen je daarbij kunnen helpen. Als voorbeelden en vergelijkingsmateriaal. Door hun versies van de werkelijkheid te tonen. Door andersoortige theorieën en modellen aan te reiken. Door je denken, voelen en handelen op nieuwe manieren te prikkelen.

Met de  termen “match” of “mismatch”  kun je een eenvoudige tweedling maken in hoe mensen met informatie omgaan. “Match” duidt op de overeenkomsten met wat je al kent. Dus daar richt je je aandacht op. “Mismatch” duidt op de uitzonderingen, op de grenzen van wat je reeds kent. Een zgn. “Mismatcher” gaat op zoek naar wat buiten zijn of haar denkkaders ligt. Hetzij om daarmee het gebied en de grenzen van het eigen begrijpen te onderkennen, hetzij om de grenzen op te rekken en steeds verder naar buiten op zoek te gaan naar nieuw begrijpen.
Uiteraard is gebruik van de termen “mismatch” en “match” (nlp) een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Ik wil slechts hier “mismatch” gebruiken om je uit te dagen voorbij de grenzen van je “match” te kijken.

Uiteindelijk zul je zelf de veratwoordelijkheid èn de regie op moeten pakken voor jouw versie van de werkelijkheid. Dat is de uitdaging van Zelfregie 3.3. Hoe geef jij invulling, hoe dynamisch zijn jouw kaders en hoe geef jij sturing, richting aan de dynamiek  tussen jouw werkelijkheid en de wereld om je heen?

Deze blog is geen zelfhulppamflet-met-kookrecept: volg de bullit-list, voer de stappen uit en je wordt succesvol en gelukkig. Genoemde Zelfregie 3.3 gaat wel over persoonlijk leiderschap, voor zowel de privé als de professionele werkelijkheid. Over op een andere, aanvullende wijze van omgaan met je eigen dagelijkse werkelijkheid. 

Zelfregie 3.3 is bedoeld voor je eigen persoonlijke vraagstukken, maar zeker ook voor professionele vraagstukken. Ik hoop dat Zelfregie 3.3 je helpt om kritischer en creatiever naar je eigen werkelijkheid te kijken en dankzij grotere, dynamische denkramen je vraagstukken adequaat en duurzaam op te lossen.

Veel succes, flexibele denkramen en mooie verhalen gewenst!

Wellicht ontdek je het lef om te (ver-) dwalen,  word je door e omgeving gezien als een geordende chaoot. Geniet ervan, want jij loopt het grootste risico om buiten de gebaande nieuwe nog niet bekende wegen te vinden! Wat dat niet het doel van zowel wetenschap als avontuur. 

Houd mij op de hoogte! Ik luister graag naar je verhalen!

Marcel