Mtiririko: Kerkdienst in een "shag church"

Voorlopig de laatste blog over Zuid-Afrika, het Mtiririko-project van de Flow&Go Foundation.
Nu even een paar weken rustig alles laten bezinken en dan kom ik nog wel met een uitgebreidere blog over wat de reis voor hier en voor daar heeft opgeleverd.

Deze blog wil ik slechts met weinig woorden vullen, maar deste meer met mooie foto's van een unieke ervaring. Op Goede Vrijdag (onze laatste dag in Qwaqwa, Phutaditjhaba) werden we door een van de pastors uitgenodigd aan dienst van haar mee te maken in een zgn "shag church", een kerkje gemaakt van golfplaten ergens in een township in Phutaditjhaba. Een feestje, met veel enthousiasme, zang en dans.
Filmen en foto's maken was zonder meer toegestaan.
We konden van de verwachte 4 uur durende dienst slechts het eerste uur aanwezig zijn, vanwege verplichtingen elders in Phutaditjhaba. Maar wat een inspirerend uur... waarin wij tot slot ook nog werden uitgenodigd iets te zeggen... Uiteraard gedaan.... Ontroerd....

sa Leboa!
Marcel van der Pol
Qwaqwa - Phutadithjaba - South Africa

Mtiririko: Het Gordiaanse Ei - Change Your Story, Make Your Life

Mtiririko: een mooi project om samen met een grote groep Community Leaders (vooral Pastors) uit verschillende townships van Qwaqwa (Freestate, South Africa) te onderzoeken hoe je vanuit diverse perspectieven actuele maatschappelijke problemen kunt benaderen en met creatieve denktechnieken aan kunt pakken. Gezamenlijk samen onderzoeken, ervaringen en deskundigheden uitwisselen: een droom van Anne Heleen Bijl. Ontstaan een paar jaar geleden op een vorige reis naar Bloemfontein en Phutaditjhaba in Qwaqwa. Hoe maak je zo'n droom waar? Eerst een hoogleraar van de Universiteit Bloemfontein, Gerhard Botha, enthousiast voor het idee krijgen; Zuid-Afrika moet ook het willen, moet het ook mogelijk maken. Vervolgens nodig je 5 goede collega's uit om mee te gaan. En dan begin je gewoon... Zó maak je dat stap voor stap je droom waar... Van voorbereiding tot uitvoering.

Kortom: Anne Heleen, dankjewel voor je bijzondere droom en je meeslepend enthousiasme! April 2014 is voor mij weer een hoogtepunt in de internationale, transculturele samenwerking.

Uiteraard hoort bij zo'n complex project een goede voorbereiding.  Wij zijn zes collega's, allemaal op geheel eigen wijze actief in het anders, creatief, out-of-the-box aanpakken van problemen en vraagstukken. Vele keren zijn wij bij elkaar geweest om voor te bereiden wat we voor kónden bereiden. De afstand is tenslotte groot. Adequaat communiceren bleek niet altijd praktisch mogelijk. Ervaring, fantasie, inlevingsvermogen en mindmaps helpen goed maar zijn niet perfect. Eénmaal in Zuid-Afrika, zal waarschijnlijk alles toch weer anders gaan: als het goed is, zullen ook wij daar ook out-of-our-boxes raken...

Zelf wil ik graag mijn De dans van de Held & Het Gordiaanse ei meenemen, twee "Creative & Critical Thinking Methods", die gebruik maken van ons vermogen om al vertellend en beschrijvend onze actuele werkelijkheid vorm en betekenis te geven en van ons vermogen om onze toekomst (-mogelijkheden) te visualiseren. Ze zijn goed bruikbaar gebleken om out-of-the-box te gaan in conflicten en in ontwikkeling en verandering bij zowel organisaties als professionals.  Met succes diverse malen toegepast in interculturele situaties. Nieuwe effectieve oplossingen voor oude problemen!

Vol enthousiasme workshopmateriaal gemaakt en ingepakt. Dankbaar gebruik makend internetmogelijkheden een slideshow op slideshare gezet (heb je direct al een handout). In het vliegtuig nog met allerlei workshop-ideeën gespeeld. En dan gaat alles toch weer anders... Dat is toch ècht je comfortzone verlaten, out-of-your-own-box geraken. De werkelijkheid daar is gewoon anders dan wat je hier in Nederland je voorstelt. Mijn materiaal is deze keer in de tas gebleven, slideshare niet bezocht. En dan toch nog de gelegenheid krijgen om mooie dingen te doen en te ontvangen. Ook zonder je methodes te benoemen of te demonstreren, kun je nog steeds vanuit de gedachte achter de methodes goed werken.

In één van de eerste activiteiten gaan we samen op zoek hoe je mensen bij de kerk kunt houden; kortom: ook deze Pastors kennen het probleem van "binden & boeien". Het helpt dan zeker om voorbij de vraag te gaan en te onderzoeken wat de mensen beweegt te komen of weg te blijven. Als (in dit geval) honger een reële reden is, ga dan eerst brainstormen over hoe je voor maaltijden kunt zorgen vóórdat je mensen wil gaan boeien en binden met het evangelie. De gedachte achter De dans van de held helpt ons om in het onderzoek te blijven schakelen tussen verschillende perspectieven. De gedachte achter Het Gordiaanse ei helpt ons om mogelijkheden, incl. de consequenties te visualiseren. Reële plannen zijn nu snel gemaakt.

Een volgende activiteit voor mij is om met de pastors hun "performance" in hun preken te onderzoeken. Die is echt niet veel anders dan de "professional performance" zoals ik die in mijn werk in NL tegenkom (docenten, trainers, coaches, etc). Je kunt preken door het opsommen van feiten, geboden en verboden (bijna preken met bullitlists!).
Je kunt ook preken met hulp van De dans van de held.  Je neemt de luisteraar mee in je verhaal. Je schakelt tussen diverse personages in je verhaal. Je geeft de luisteraar de mogelijkheid om zelf na te denken, om zich te verplaatsen in anderen, om verhaalkeuzes te vergelijken met eigen keuzes, om zelf verantwoordelijkheid te nemen en te leren.
Vol enthousiasme begint een Pastor als voorbeeld het paradijsverhaal te vertellen: resp. vanuit het perspectief van Adam, van Eva, van de slang, van de boom... Steeds krijgt het verhaal een andere betekenis... Wat kan de luisteraar van de verschillende perspectieven leren? Een intense discussie volgt.

Bovengenoemde activiteiten geven mij ook uitgebreid de kans in gesprek met de Pastors te luisteren en te leren. Over hoe zij hun dagelijkse werkelijkheid beleven. Tegen welke problemen en vraagstukken zij aanlopen. Welke "Helden" bij hen actief zien en wanneer. Welke perspectieven en oplossingsmogelijkheden ik dan weer naar NL mee kan nemen.

Het boeiende is dan dat tijdens het luisteren bij mij ook altijd weer verhalen opborrelen. Soms zijn dat verhalen, die nog geschreven moeten worden voordat ik ze kan spelen of gebruiken bij mijn klanten in NL (houd mijn verhalensite de komende tijd in de gaten!), verhalen uit de Zuid-Afrikaanse praktijk! Soms zijn het ook verhalen, die ik al vaak heb verteld, omdat ze de luisteraars op relevante momenten zo goed kunnen uitnodigen om voorbij hun grenzen (out-of-their-box!) te denken. Die verhalen wil ik graag ook met de mensen hier in Zuid-Afrika delen (niet alleen pastors, ook studenten, docenten en stafmedewerkers van de Qwaqwa Universiteit). Waar een mooie, zinvolle droom wordt gedroomd, ontstaan ook altijd weer gelegenheden. Voorbeelden:

• Speelweide (vasthouden aan vaste patronen?). Begin van de tweede dag seminar Pastors.
• Het Verhaal van de Pijl Roos (welke werkelijkheid creëren vertellers en luisteraars?). Workshop pastors.
• De Jonge Kalkoen (dynamiek tussen groep en individu (of organisatie): kan ik zijn wie ik ben?). Bijeenkomst "Family Day" medewerkers universiteit.
• De Vrijdag Vraag (Relativering van lessen, leringen en verhalen). Workshop Pastors.
• De Taal die de Ander Begrijpt? (Over conflicten en Streetlife)
• Sentry & Lampost - Entering the Unknown (de toekomst kun je niet plannen; wat ga je doen: in het verleden blijven of op weg gaan?) Workshop Studenten - dit verhaal is nog niet uitgeschreven of verfilmd, maar wel door studenten uitgespeeld:

Volgend jaar komen we terug.


Ik neem De dans van de held en
Het Gordiaanse ei gewoon weer mee; evenals De Pijl in de Roos (lesgeven), Salomon's Keuzes (Mediation) plus mooie zinvolle verhalen. Ik heb er nu alweer zin in. Wat mag ik brengen? Wat zal ik mee terugnemen?



sa Leboa!
Marcel van der Pol
Qwaqwa - Phutadithjaba - South Africa

Mtiririko: the cradle of human kind?

Phutaditjhaba ligt vrijwel op de grens met Lesotho. De Qwaqwa University ligt aan de rand van Phutaditjhaba. Het is een vrijwel volledig zwarte universiteit, die met veel enthousiasme zich richt op minder kansrijke jongeren uit de omgeving, opdat zij een goede kans krijgen aan armoe en werkloosheid te ontsnappen. Een universitaire opleiding vergroot zeker je kansen op de arbeidsmarkt, al zijn in de heersende economische omstandigheden de kansen voor universitair geschoolden nog steeds niet onverdeeld gunstig (kans op werkloosheid: zonder = 80%, met = 40%).
Om dan toch het enthousiasme van de studenten mee te maken, en de passie om iets van hun leven te maken, zeker nu ze op de drempel staan om af te studeren en de maatschappij in te stappen. De energie knalt nog steeds van film en foto's af. Die energie geeft veel hoop en vertrouwen.

Met de studenten werkten we in de avonduren, overdag vooral met pastors. Het grote verschil tussen die twee generaties: de ene jong, vol hoop, energie en ontdekkingslust en de ander ouder, veel bezorgder,  vermoeider en vasthoudender aan bestaande patronen. We hadden eigenlijk de oudere generatie de filmopnamen van de workshops met de jongere generatie moeten laten zien. Zou dat het pastorale vertrouwen geen "boost" hebben gegeven? 

Uiteraard zijn er in de wereld actuele maatschappelijke problemen te constateren: armoe, honger, ziekte, criminaliteit, uitsluiting... etc... Met al die problemen heb jij, als pastor, in je directe omgeving elke dag weer te dealen! Soms kun je dan zó moe worden dat je ertoe neigt het vertrouwen in de toekomst te verliezen. Beste pastors, zie dan de energie en de power, die de studenten uitstralen! Hun dromen van een betere toekomst... en voor alle duidelijkheid: ze erkennen ze de problemen die ze onderweg zullen tegenkomen en die ze nog moeten overwinnen. Dat moet zeker vertrouwen geven!

Even buiten Phutadithjaba begint het Golden Gate Park, een uitgestrekt natuurreservaat met veel wild (vooral veel antilopen, "bokkies", en geen grote roofdieren). Heerlijk rondrijden. Vaak stoppen om al die kuddes zwarte gnoes, blesbokken,  springbokken, bontebokken, zebra's en elanden te bewonderen. Je kunt ook nog naar een openluchtmuseum,  Basotho Village, om te zien hoe de mensen hier vroeger leefden en hoe stap voor stap hun woonomgeving veranderde door de komst van de blanke kolonisten. 

 Voorbij de Badotho Village begint het eigenlijke natuurpark. Als je afslaat naar een dirtroad, over de golvende vlakte meanderend, kun je na een stevige rit je weg lopende en klauterend vervolgen tot ergens eindelijk een goed bewaard geheim voor je wordt onthuld: rotstekeningen van Bushmen.

Het leek ons zo mooi, om naast de aandacht voor de problemen van vandaag, gisteren en morgen, ook eens verder terug te kijken, veel verder terug... naar toen het leven hier in Zuid-Afrika er nog heek anders uitzag. Niet altijd beter, of rijker of vrediger, wel anders. Bushmen trokken langs op een lange trektocht, waarschijnlijk vanuit Namibië en Botswana, naar ... waar naartoe eigenlijk? Hier in het Golden Gate Park hebben ze bewijzen van hun aanwezigheid achter gelaten: rotstekening in een rode aardenkleur op een witte zandsteenachtige achtergrond, onder overhangende richels. 

Zuid-Afrika wordt wel eens "the cradle of human kind" genoemd. Iets ten noorden van Pretoria zijn de resten van de Australopithecus Africanus gevonden, weliswaar nog geen Homo Sapiens, maar daar zou het wel mogelijk allemaal zijn begonnen. Hier in Golden Gate zijn we wel een stuk verder in de tijd. Maar toch zo lang geleden. Langstrekken Bushmen. Nomaden. Jagers en verzamelaars. Geen landbouw, steden en dorpen. Weinig sporen achtergelaten... eigenlijk alleen deze tekeningen. Als je goed zoekt kun je zelfs als Noord-Nederlandse bezoekers nog onontdekte tekeningen vinden.

Daarheen wilden wij graag samen met de pastors naartoe. Eerst met de bus, dan in kleinere groepen van ca 10 verder lopen en klauteren tot aan de berg, de overhangende richel, de tekeningen. De tocht is toch ietwat te eenvoudig ingeschat. De bus kon eigenlijk de dirtroad niet goed aan. Halverwege... panne! Verder lopen.  Genieten van prachtige uitzichten en veel dieren. Op een lage heuvel verzamelen. Onze gids Fanafikile Lephakha geeft een heldere uitleg over wat we mogelijk gaan zien. Dan moeten we echter toegeven dat het toch niet zal lukken om de tekeningen te zien en op tijd voor het donker weer terug te zijn in Phutadithjaba (veel pastors moeten nog verder reizen!). We besluiten na een korte oefening op de heuvel terug te keren naar Phutadithjaba. 

Een aantal jongeren besluiten om samen met Fana, onze gids, toch de tocht door te zetten. Ruim na het donker zien we ze weer terug, moe maar voldaan en met prachtige foto's van wat ze hebben gevonden.

Als deze groep al een tijdje onderweg zijn naar de tekeningen, besluiten twee wat oudere pastors (met duidelijk ook Bushman-voorouders) niet met ons mee terug te gaan maar de jongeren achterna te rennen.

De grote groep pastors loopt als in een lange volksverhuizing terug (een diaspora?) naar de reservebus, die hun over de moeilijk begaande dirtroad reeds tegemoet komt. Teleurstelling? Beetje. Weggegooide middag? Allerminst! 

Een paar dagen later, na afloop van het seminar, krijgen we toch nog de kans om in een klein groepje met Fana naar de grottekeningen te gaan. Midden in de wildernis. Daar word je stil van.

sa Leboa!
Marcel van der Pol
Qwaqwa - Phutadithjaba - South Africa

Mtiririko: buigen uit respect.

Het maakt niet uit of je nu in Zuid-Afrika leeft of in Nederland, op het dat je tegenover elkaar staat (letterlijk en figuurlijk!) en je gevraagd wordt te buigen uit respect voor de ander is er altijd weer die aarzeling. Blank tegenover zwart. Jong tegenover oud. Vrouw tegenover man. Je aarzelt.  Je bent onrustig. Je voelt weerstand. Je bent ontroert.

En dan... in een oefening over "reconciliation" en "respect" sta je als Nederlandse trainers tegenover Zuidafrikaanse pastors.... en je buigt... en zij buigen. Niet alleen voor de ander, voor elkaar, maar ook voor de mensen uit de generaties voor ons, die onze levens, onze respectievelijke plekken in de wereld en  dezelfde ontmoeting mogelijk hebben gemaakt.  Dan is bijna alleen nog  maar ontroering mogelijk.

Eigenlijk zou je daarna dit seminar over "community care" en "empowerment" bijna kunnen stoppen. De belangrijkste stap is gezet. 

Vanaf dit moment zijn we stevig aan de slag gegaan. Misschien niet alleen met allemaal leuke door ons meegebrachte creatieve technieken, maar wel met mooie ontmoetingen en goede gesprekken. Ik heb weer veel geleerd over het leven hier.

In persoonlijke gesprekken kwam ik met Engels, met handen en voeten en hier en daar een woordje Afrikaans behoorlijk ver. In de plenaire gedeeltes was er Pastor Paul, die naar goed gebruik hier hand in hand, ons verhaal vertaalde naar Soetoe. Wow! Voor elke "Dutch sentence" heb je zo'n vier zinnen in het Soetoe nodig. Dat vertraagt wat je wil zeggen! Ontspan! Wacht rustig af. En geniet van twee keer reacties.

In het verlengde van de respectoefening wilde ik vreselijk graag het verhaal "Speelweide" (gepubliceerd op Keridwen's Tales & Theatre blog) spelen . Ik gebruik dit verhaal professioneel graag bij conflicten, bij organisatieveranderingen en het vergroten van professionele denkramen. Van oorsprong is het een verhaal uit Zuid-Afrika over de vasthoudendheid van apartheid.

Het verhaal behoefde achteraf geen enkele uitleg. De geluiden van instemming uit de zaal gaven al aan, dat iedereen begreep dat wij als ouders zeker onze verantwoordelijkheid hebben in hoeverre bepaalde patronen in stand worden gehouden. Denk je maar eens in hou je als ouder reageert, wanneer de kinderen thuis komen en de hun verhalen over de afgelopen dag vertellen.... vooral als het ongewone verhalen zijn... verhalen van eerste-keer-gebeurtenissen en nieuwe ontdekkingen. Onze reactie als ouder geeft deze gebeurtenissen en ontdekkingen betekenis. Bevestigen we dan bestaande patronen of geven we ruimte aan nieuwe inzichten? Onze verantwoordelijkheid als ouders...

sa Leboa!
Marcel van der Pol
Qwaqwa - Phutadithjaba - South Africa

Mtiririko Seminar: share the stories!

Op één dag werken met meer generaties, dan merk je pas weer hoe verschillend dat kan zijn. Overdag werken met pastors.   Vooral ouderen. Mannen en vrouwen. Bevlogen om vaak in hun eigen huizen in de townships  kerkdiensten te organiseren en te begeleiden. Mogelijkheid van een kerkgebouw is er vaak ook niet.

Stap voor stap zijn we op weg gegaan om gebaande paden te verlaten en vanuit wisselende perspectieven naar de (vaak rauwe) werkelijkheid te kijken. Wat is bijvoorbeeld de zin van "preaching the gospel", als de honger te groot is om echt te luisteren? Dat betekent brainstormen over hoe je steeds weer genoeg voedsel kunt organiseren voor een "sunday breakfast on church"!  Then they will stay and listen!

De gehele dag moest ik denken aan het belang van "Ubuntu", de tribale vegadering waarin een ieder inbreng heeft. Prachtig hoe steeds weer vanuit de werkgroepjes mensen zelfbewust opstaan om plenair een opmerking te maken. Vertraagt welzekerje programma, drukt ook geplande activiteiten weg en benadrukt zeker om mee te gaan in de Ubuntu -flow.

En dan 's avonds. Jonge studenten. Vrijwillig gekomen. "Eager to learn" nog een of twee stappen en dan passeren ze de "treshold" tussen universiteit en maatschappij. Met risico's van 40% / 80% werkloosheid. In mijn workshop heb ik ze gevraagd of ze het zouden aandurven met verhaal/theatertechnieken "to step into, to experience the unknown". Wow! No holding back! Prachtig paradoxtheater.

Studenten genoeg. Wie geen theater wilde ging met power en stilte de djembé (trommel) gebruiken om gedroomde toekomst te verkennen. Of had het lef systemisch verleden en ongewisse toekomst te verbinden.

Twee generaties. Twee perspectieven op leven en samenleving. Elk vraagt om een eigen aanpak, een eigen ontmoeting.

sa Leboa!
Marcel van der Pol
Qwaqwa - Phutadithjaba - South Africa

Gestart: Mtiriko Creativity & Problem Solving Seminar

Boeiend hoe verwachting en realiteit elkaar kunnen begroeten. De afgelopen dagen hebben we naar aanleiding van de gesprekken met de pastors stevig gewerkt om ons driedaagse seminar zo goed mogelijk aan te passen  en vorm  te geven. "Creative Problem Solving" voor pastors uit townships, gericht op hun actuele maatschappelijke problemen.

Hoe lukt het je dan om  reeds in de voorbereidingen je eigen denkraam zo te verruimen dat het voor een groot deel samenvalt met de denkramen van de pastors hier? Dan komt er ontmoeting en ontstaan  mogelijkheden samen out-of-the box te gaan en nieuwe wegen te vinden.
Er is tegelijkertijd zóveel bevlogenheid om kennis, ideeën en technieken te gaan uitdelen! Wat kan je dan meer dan verzamelen wat je zóu kunnen vertellen en doen, om het vervolgens in mindmaps en op flaps te  presenteren en dan in de praktijk van seminar alles weer te veranderen.....

Ongeveer vijftig pastors komen samen. De meesten spreken hun eigen taal beter dan Engels of Afrikaans. Kortom een tolk verschijnt. Oefeningen worden uitgebreid uitgelegd. Verwarring onstaat. Lachen volgt.

Ruimtelijke oefeningen in de open lucht bieden uitgebreid de kans met elkaar kennis te maken. Al die talen en verschillende bevolkingsgroepen! Kleurrijke mengelingen. Wel een grote vertraging van het programma als gevolg.
We leren stap voor stap mee te drijven op de golven van de dynamiek van hier-en-nu!

De eerste verhalen worden in een visie-oefening gedeeld. Opeens de confrontatie tussen de positieve labeling van ervaringen om mensen te openen voor creativiteit en de rauwe werkelijkheid van de dagelijkse verhalen. Eerst verwarring en dan  toch mooie, hoopvolle, creatieve woorden getransformeerd uit soms harde verhalen; de basis voor een gezamenlijke, hoopvolle visie.

Dit seminar mag dan voor pastors zijn, die dagelijks dealen met de rafelranden van het leven, maar op de keper beschouwd gaat het over goed samenleven, samen werken, groei en verandering....
Wellicht is bovenstaand taalgebruik wat soft voor u, maar ik lees zelf de meeste basisthema's uit adequaat verandermanagement hierin terug.

Bevlogen Shepperds in Bloemfontein

Aan het werk in Zuid-Afrika. Ik voel mij nog steeds vereerd om met een groep collega's uitgenodigd te zijn om hier een driedaags seminar (met workshops) te verzorgen. Doelgroep: pastors in townships (later uitgebreid met studenten aan de Qwaqwa Universiteit). Doel: creatieve aanpak van actuele maatschappelijke problemen. Basis: ontmoeten en uitwisselen.

Waar ik vooral nieuwsgierig naar was, is hoe de ontmoeting zou verlopen tussen onze bevlogen creatieve springerigheid en de  zuidafrikaanse werkelijkheid van de pastors. Zouden de overeenkomsten de verschillen verbloemen of  overbruggen? Zouden we luisteren om werkelijk te begrijpen of vertellen om beweging te willen creëren?

De eerste drie ontmoetingen zijn geweest. Eerst een theoloog, voorzitter van de shepperdorganisatie en opdrachtgever voor ons seminar (goed gesprek op hoofdlijnen). Daarna met twee shepperds uit de townshippraktijk. Eén donker, werkzaam in een probleemwijk met de prachtige naam Heidedal / Heatherdale, de ander blank werkzaam in het centrum, waar inmiddels de gegoede burgerij uit weg is getrokken.
Je wordt dan helemaal stil van de dagelijkse dynamiek van deze wijken: de problemen, van armoe tot criminaliteit, van maatschappelijke inclusie en exclusie, van hoop en wanhoop, van voortdurend vallen en steeds weer de power vinden om op te staan.

Wat zeg je dan? Wat doe je dan?  Hoe kun je een sprankeling als cadeau geven (een mogelijk ander denkraam) zonder oplossingen aan te dragen en inzichten te poneren die geworteld zijn in ons eigen denkraam?

Eén van de mooiste aanvliegroutes in zo'n geval die ik ken is "De Pijl in de Roos", waarin een verhaal (niet moralistisch, wel uitnodigend tot denkraamvergroting) wordt verteld. De luisteraar heeft alle vrijheid om zelf connecties te maken tussen willekeurige onderdelen in het verhaal en de eigen werkelijkheid (vraagstukken, problemen, uitdagingen). De luisteraar kan zelf besluiten wat dat oplevert als inzicht en vervolgens wat je er wel of niet mee doet. Dat is de eerste stap in zelfregie.

Ik wil graag nog wel een paar van zulke verhalen vertellen (als onderdeel van Keridwen's Het Gordiaanse Ei: Zelfregie 3.3) en vooral luisteren naar de verhalen (uit het leven) van  de mensen hier. In die ontmoeting van verhalen zit de beweging...

Tussen Phutadithjaba en Bloemfontein

Mtiririo in Zuid Afrika. Druk bezig met de voorbereidingen voor onze seminars hier in Phutadithjaba, Qwaqwa Free State University. Wat je ver weg (in tijd, ruimte en culturele context) hebt bedacht, betekent natuurlijk dat in de zuidafrikaanse actualiteit het toch weer helemaal  anders gaat.
Nou ja, we gaan zeker aan de slag met pastors en studenten en mogelijk docenten en wellicht ook nog peer mediators (laatste extra twee groepen zijn mijn wens): empowerment, creatief denken, denkraamvergrotingen (Het Gordiaanse Ei: Zelfregie 3.3) en veel meer!

Betekent ook heen en weer reizen naar Bloemfontein voor overleg. Dat is geen straf: een tocht door Golden Gate Park... springbok, black wildebeast, blesbok; zebra, struisvogel... nog veel meer... en schitterende vergezichten (zie foto).

Genoeg context om de seminars verder en gerichter vorm te geven. Ontmoeting en reciprook leren staan centraal. Dat is toch vergroten van denkramen? Zeker ook van de mijne!  so....Self Directing 3.3 - The Gordian Egg - Enlarging  Our Mind Frames!

sa Leboa!
Marcel van der Pol
Qwaqwa - Phutadithjaba - South Africa