Voor een groot denkraam in 2014: op zoek naar Mr Serendip

Voor 2014 wens ik iedereen veel serendipiteit toe:
opdat we open (blijven) staan voor meer vondsten dan daar waar wij direct naar op zoek zijn. 

Ik voeg daar graag een paar aan Einstein toegeschreven citaten aan toe:

• Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.;
• Als je negenhonderdnegenenennegenste keer hetzelfde doet, verwacht dan niet dat je bij de duizendste keer een andere uitkomst krijgt;
• De mens die zich omringt met feiten, niet toestaat dat hij wordt verrast, geen flits van intuïtie kent, geen veronderstellingen maakt en geen risico neemt, leeft in een afgesloten cel;
• Als we onze grenzen hebben vastgesteld, kunnen we er eindelijk overheen.

Hoe vaak ik het afgelopen jaar niet gehoord hebben dat wij leven in een periode van belangrijke (maatschappelijke) veranderingen. Het feit dat er een (economische) crisis is ontstaan, zou ons toch aan het denken moeten zetten, voegt men er dan aan toe. Nou, graag zelfs! De vraag is waarover je vervolgens gaat denken en hoe. Vaak worden het financiële stelsel, de banken, de huizenmarkt, het pensioenstelsel, balans overheid/bedrijfsleven, overheidsuitgaven en bezuinigingen, werkloosheid en de nieuwe taken voor lokale overheden genoemd, aangevuld met thema's als ondernemerschap, innovatie, creativiteit en diversiteit. Dus mogelijkheden en kansen genoeg voor een aantal vernieuwende gedachten. Wellicht kom je zelfs op zinvolle, baanbrekende gedachten, waarnaar je nog niet eens op zoek was.

Dan moet je wel de grenzen van je denken opzoeken, modellen ter discussie stellen en je denkraam vergroten. Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt. Als je blijft doen wat je altijd hebt gedaan, verwacht dan ook niet je dat iets anders krijgt dan wat je altijd hebt gekregen.
Je kunt feiten opnieuw gaan rangschikken of veranderen, feiten toevoegen of juist weghalen, zoals afschaffen bonussen, maximaliseren inkomens, tegenprestaties voor bijstandsuitkeringen, vernieuwen door productvariaties, etc.
Je kunt je ook afvragen of de modellen waarin deze feiten een plek krijgen de beste modellen zijn voor de vraagstukken van deze tijd. Stel dat het model niet klopt? Stel dat het model juist mede de problemen heeft veroorzaakt?
Het denken over oorzaak en gevolg van de huidige problemen en over de noodzakelijke veranderingen leidt vooral tot de roep om meer innovatie. Bij innovatie blijf je echter in de box denken. Je kijkt niet kritisch naar de box, het model. Het vraagt een creatieve geest om innovatie out-of-the-box te trekken. Anders zul je (een variatie) blijven krijgen wat je àltijd al kreeg.

Het afgelopen half jaar heb ik meermalen de kans gehad een gastles (onderwijs) of lezing (bedrijfsleven/overheid) te mogen geven over modellen en denkramen en de vraagstukken van deze tijd. Waar ik eerlijk gezegd ietwat van ben geschrokken is de geringe bereidheid om met modellen te spélen! Modellen (óók bedrijfskundige, organisatie- en economische modellen, zèlfs computermodellen) zijn per definitie een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Ze bieden geen oplossing voor alle vraagstukken, ze geven hooguit antwoorden bìnnen de mogelijkheden van het model (Pablo Picasso: "computers zijn nutteloos; ze geven alleen maar antwoorden").

Eén van de meest intrigerende voorbeelden hiervan was de reactie op "opvallende" meetresultaten in een model over arbeidssatisfactie. In plaats van dat de resultaten nieuwsgierig maakten en vragen opriepen, of dat er vragen opkwamen over het model zelf, werd besloten "vooralsnog de afwijkende resultaten buiten beschouwing te laten." Slechts een paar mensen raakte juist enthousiast en bleef ook na afloop creatief en kritisch verder praten en doordenken: de opvallende resultaten bleken opeens toch een heldere plek in de werkelijkheid te kunnen vinden, plus een nieuw inzicht voor managers over sturing en beïnvloeding.

Een ietwat ontluisterend voorbeeld van slaafs beperken tot denken binnen het model: negeren van datgene wat niet uitkomt.
Tegelijkertijd ook een prachtig voorbeeld van denken van anderen op zoek naar een groter denkraam. Vinden wat je niet had verwacht prikkelt, maakt nieuwsgierig, zet aan tot verder denken, anders denken, buiten het model, buiten je eigen denkraam. Daar liggen de mogelijkheden om adequaat om te kunnen gaan met de vraagstukken van vandaag de dag.

Veranderingen vragen om beweeglijkheid in denken: van overzicht tot détail van voor naar achter en terug, binnen èn buiten een model. Volg niet alleen het gangbare denken (Anoniem: "alleen dode vissen zwemmen met de stroom mee"). Maak uw denkraam groter. Stap in de wereld van serendipiteit. Ga actief en constructief, creatief en kritisch, aan de slag met de vraagstukken van deze tijd. Het maakt daarbij niet uit waar u actief bent, bij overheid of in bedrijfsleven, in groter of in kleiner verband. Iedereen kan leren z'n denkraam te vergroten en zinvolle serendipische ontdekkingen te doen, toepasbaar voor de eigen vraagstukken in deze tijd. Het is gewoon een kwestie van zelfregie_3.3. Kortom, een heel mooi en serendipisch 2014 gewenst!

In volgende blogs zal ik ingaan op de concrete toepassing van deze manier van denken in de praktijk: zoals ten behoeve van management & leiderschap, onderwijs, conflictbegeleiding (mediation), bedrijfsinnovatie, overheid en participatie (wmo), etc.

P.s. Voor Keridwen’s Verhaal van de Maand heb ik mij geconcentreerd op de invloed van internet op wat wij als gebruikers zoeken en wat wij vinden. Let vooral op het aandeel van de Mr’s Framing, Spook & Terror. Herkenbaar? Is internet echt zo nutteloos (vrij naar Picasso), omdat ze alleen maar antwoorden geeft? Ik wens u voor 2014 in ieder geval veel mooie ontmoetingen toe met de Mr’s Nosey en Serendip!


Marcel van der Pol
www.KERIDWEN.nl
- Zelfregie_3.3: voor een groot denkraam
- De dans van de held: voor een groot denkraam