Zoals vaak met mooie dingen begon het met een droom. Waarom zou het ook níet mogelijk zijn om in een van de armste wijken (township) van de stad (Bloemfontein, Zuid-Afrika) een Life Change Centre te bouwen, een concreet stenen gebouw, waar mensen in een prettige en veilige omgeving zouden kunnen werken aan positieve ontwikkelingen in hun leven? Akkoord, je hebt geen geld en de plaatselijke overheid ziet het ook niet zitten om grote bedragen te doneren. Wat doe je dan? Je kunt je blindstaren op de problemen, op alles wat er niet is. Pastor Zack Pienaar keek een andere kant op. Geen geld? Arbeidskrachten genoeg! Met een werkloosheidspercentage van tegen de 80% moesten er wel genoeg mensen in zijn directe omgeving te vinden zijn, die bereid waren de eerste stenen te leggen. Bovendien, ook al heb je weinig geld, veel mensen kunnen met kleine beetjes een grote hoop maken. Hij wist de overheid te overtuigen, dat elke keer dat hij weer een bepaalde hoeveelheid geld had verzameld, hetzelfde bedrag zou bij te leggen.
Zo kwam het centrum er: stap voor stap. Niet alleen de mensen uit zijn gemeente deden mee, met geld of met de handen. Ook mensen van 'buiten' (niet-gelovige bewoners van het township) bleken steeds meer bereid om toch ook eens een tijdje 'super zinvol' bezig te zijn. Het eerste jaar werden de muren gebouwd. Het tweede jaar werd de eerste verdieping gerealiseerd.
Voor mij is dit een van de mooiste voorbeelden van een ondernemerschap die ruim voorbij het ondernemer-zijn gaat. Op een plek, die in de ogen van sommigen, eigenlijk reeds was opgegeven, werd vanuit 'niets' iets gecreëerd. Niet alleen een stenen gebouw, ook duurzaamheid, saamhorigheid, zingeving, groei, ontwikkeling en uitzicht op een beter leven. Chapeau!
Toen kwam de uitnodiging, uit Namibië: zorg voor de realisatie van sociale projecten vanuit de kerk in townships van Windhoek. Een donkere pastor werkend in en vanuit een witte kerkomgeving de Dutch Reformed Church en NGO Imago Dei.
Namibië staat bekend als "het Afrika voor beginners", omdat een stad als Windhoek (op het eerste gezicht) zo westers is opgezet. Als je, zoals wij, vers vanuit Livingstone, Zambia, aankomt, vallen als eerste op, de geasfalteerde wegen, de dure auto's en de moderne gebouwen. Buiten het directe gezichtsveld liggen echter de townships. Een volledig andere wereld. Katatura heet de township, ofwel: the place you don't want to be. Een restant uit de Apartheidstijd, toen donkere inwoners van Windhoek zonder pardon werden verhuisd naar een eigen wijk: Katatura, de plaats waar je dus níet wilt zijn. Beklemmend dat nu. vandaag de dag, deze township nog steeds die naam draagt. Honderdduizende mensen wonen daar. Aan de zelfkant van de samenleving. Zowel qua infrastructuur als qua leefwijze. In Katatura zijn wij met Zack en Ditteke van Imago Dei bij de sociale projecten op bezoek gegaan. Centrale project doel: vooral opvang van kinderen, educatie en gezondheidszorg. Daarnaast, net zoals in Zambia, empowerment van vrouwen om op hun eigen maatschappelijke benen te staan.
Wat vooral opviel en veel indruk maakte, was het enthousiasme en de bevlogenheid van de mensen die zo'n project in de praktijk droegen - tegen de verdrukking van armoe in. Steeds weer gaan deze mensen op zoek gaan naar mogelijkheden om hun project te kunnen voortzetten of uit te breiden. Naast wat ze ontvangen van donoren, willen ze ook zelf actief hun eigen broek op kunnen houden. Een mooi voorbeeld daarvan is het centrum geleid door Mevrouw Abigail. Donoren hebben voor zonnepanelen gezorgd. De stroom wordt gebruikt in de kinderopvang, voor de leslokalen voor vrouwen en kinderen, de bibliotheek, etc. etc. Stroom wordt door hen ook verkocht om mobieltjes van omwonenden op te laden (eenvoudige mobieltjes zijn natuurlijk een prachtig communicatiemiddel in een township met weinig infrastructuur!). In een ander project zijn ze bezig van "afval", denk o.m. aan autobanden, afvalhout en lege blikjes, gebruiksvoorwerpen te maken en te voorkopen.
Wat eveneens veel indruk maakte waren de kinderen zelf: hun energie en vrolijkheid, de ontmoeting met ons. Een kleine jongen, half verlamd "vliegt" haast bijna over de vuile grond van de een naar de ander. Verbaal verstaan we elkaar niet. Een lach is echter universeel. Tegen de muur staat een ongebruikte rolstoel. Een goedbedoeld geschenk, maar op deze ongelijke gronden niet echt handig. Het joch lijkt hem niet te missen.
Opeens overvalt mij het besef van de enorm kloof die door zo'n stad als Windhoek heen loopt. Imago Dei wil die kloof graag dichten. Zij wil een brug zijn. Verbinding leggen. Geweldig initiatief! Wat zou er echter gebeuren, als na erkenning van de kloof, je niet ging focussen op de kloof en de verschillen, maar op de mensen en hun overeenkomsten?
De rolstoel is voor mij daarin een symbool. We hebben prachtige initiatieven gezien in Katatura. Wil je echter weten of een rolstoel het juiste geschenk is, dan moet je persoonlijk naar dit jochie in Katatura toe gaan. Bij navraag blijkt haast nog geen van de (geld en goederen donerende) kerkleden ooit in Katatura op bezoek te zijn geweest.
Aan de andere kant van de kloof: the men on the side of the road. Al die werkloze mannen, die uitzichtloos langs de kant van de weg zitten te wachten. Wellicht met een klein handeltje. Of anders hopeloos hopen op de mogelijkheid van een dag werk. In ieder geval ademen zij losgewoeld zand en uitlaatgassen in van de dure 4WD's en personenwagens uit de luxe categorie. De meesten voelen zich genegeerd, vernederd en ontmenselijkt. A bunch of nobodies!
Hoe kun je jezelf dan weer mens en man laten voelen? In de townships zijn drankmisbruik en seksueel geweld grote sociale problemen.
Niet voor niets zijn in de townships de meest voorkomende onderneminkjes: kroegen. Een paar golfplaten, een plank, wat stoelen (of niet) en veel (zelfgebrouwen) drank. Meer is er niet nodig. Voor jou wat inkomen. Voor hen wat vreugde. Voor de vrouwen zijn er vooral de talloze shag-kapsalons. Samen met de carwashes vormen zij de drie meest voorkomende businesses! Iedereen grijpt naar dergelijke entrepreneursmogelijkheden om te overleven. Kijk wat je buren doen. Zie hoe zij een klein stapje vooruit maken. Dat kan ik ook. Dus ook ik ... een kroeg, een kapsalon, een carwash. Alleen verandert daardoor niets. Geen ontwikkeling, geen creativiteit, geen groei. Eigenlijk een vorm van verborgen werkeloosheid, waarbij de mensen het zelfkant-systeem in stad houden.
Dat is niet helemaal eerlijk. Gelukkig zien we ook wel nieuwe initiatieven. Sociale initiatieven, zoals de Imago Dei-projecten. Zoals een Penduka-project (een onafhankelijk project mede vanuit Nederland gefinancierd). Zakelijke initiatieven: er komen steeds meer print en copy shops, mobieltjes winkeltjes, garages, hier en daar een kleine supermarkt. Een begin van uitbreiding, van nieuwe impulsen. Ik wens Katatura toe, dat er ook impulsen komen, die veel verder gaan, verder dan het eigen ondernemerschap. Impulsen, die het zelfkant-systeem openbreken en ruimte geven om een beter bestaan te verwerven, met respect voor milieu, gezondheid en medemens.
Ik wil hier zeker niet met een kritisch vingertje wijzen naar wie fout is en wie zou moeten veranderen. Het enige waar ik naar op zoek ben is de impuls om in beweging te komen (soms tegen advies en "beter weten" in). Vanuit het veilige Nederland kan ik allerlei argumenten bedenken waarom de situatie in en rond Katatura niet optimaal is. De mannen "on the side of the road" zouden dìt moeten. De rijken zouden dàt moeten. De vrouwen zouden zùs moeten. De overheid zou zò moeten. Wellicht is dat allemaal waar. En toch ... waar ik in geloof is, net als bij onderwijs .... verandering en ontwikkeling is niet als een emmer die je vol kunt plempen. Je kunt daarentegen ook de vonk zijn, die wil en de betrokkenheid tot branden brengt. Dan kunnen zowel mens als systeem in beweging komen. Opdat we kunnen zeggen: We gaan Katatura een nieuwe naam geven, omdat het goed is er te wonen.
Dat geldt zeker niet alleen dáár, in het verre Afrika, waar de kloof en tegenstellingen zo zichtbaar zijn. Ook hier in NL worden we elke keer weer aangesproken op de impuls om in de beweging te komen. Om te veranderen ten goede. Zowel overheid als bedrijfsleven. Wat kunnen wij, van
MVO tot
WMO, leren van Afrika?
Neem gerust
contact op; dan wisselen we ervaringen en ideeën uit, ten goede.
