Kleine Psychohistorie in de File

Midden in een file op de Autobahn heb je meestal alle tijd om na te denken. Bijvoorbeeld over waarom we allemaal steeds weer als makke schapen ons dicht op elkaar in dezelfde file voegen om van A naar B te komen, terwijl er beslist efficiëntere vervoersmogelijkheden zijn. Welke vrijheid waarborgt een auto, als je opgelucht wegspurt uit de ene file om spoedig in een volgende terecht te komen?

Ik verwonder mij ook in deze file er het meest over, dat als je eindelijk weer de kans krijgt om sneller dan stapvoets te rijden dat je dan waarschijnlijk nog steeds geen enkel idee hebt wat jouw file in  beginsel  heeft veroorzaakt.

Op zo'n moment  zie ik de mensen van RWS voor mij, die op monitoren het verkeer op de wegen volgen. Zij zien wel duidelijk oorzaak/gevolg-relaties op de weg. Hier een auto die ietwat langzaam rijdt, vervolgens een sportwagen die daardoor plotseling moet remmem en dan  een hele sleep auto's die met toenemende vertraging reageert en steeds meer moet bijremmen en dan... daar... FILE!

De individuele automobilist is iemand die slechts handelt in het moment: initiatief neemt, reageert op de situatie, maar niet met het 'waarom' bezig is. De mensen van de  RWS hebben overzicht. Zij zien de patronen, begrijpen wat er gebeurt en zijn zelfs veelal in staat adequaat het vervolg te voorspellen (bijv hoe en wanneer een file weer oplost of waarom een nieuwe dreigt te ontstaan). Die kennis en vaardigheid gebruiken zij om verkeersstromen zo goed mogelijk te managen.

Wat je al niet bedenkt, als je zo lang gedwongen stilstaat! Zou het echter niet mooi zijn als bestuurders, politici, beleidsmakers, leidinggevenden en managers nog beter in staat zouden zijn  patronen en de grote lijnen te herkennen en te onderkennen en door te trekken naar de toekomst? Burgers denken,  voelen en doen. Zij op afstand hebben het gróte overzicht en faciliteren en sturen bij.

Ik moet in de auto op de Autobahn eerst aan Taylor denken en vervolgens direct daarover heen aan Asimov. Aan zijn Foundation-boeken, waarin hij in romanvorm bovenstaande wijze van denken tot in extremo doortrekt. Hij noemt het psychohistorie.

Stel je voor dat een groep wijze mensen ontdekt dat als je maar voldoende afstand houdt tot de mens als individu en wat complexe statistiek toepast, dat je dan redelijk goed groepspatronen kunt herkennen en beïnvloeden. Mensen mogen dan denken dat ze vrij zijn, creatief kunnen zijn en een vrije wil hebben, als je gaat abstraheren blijkt  heel veel van hun gedrag (op groepsniveau)  te voorspellen... en dus te sturen zijn.

In de Foundation-fantasie van Asimov is de statistiek zo ver ontwikkeld dat de wijzen zelfs vele eeuwen vooruit kunnen voorspellen. Bij tijd en wijle een tikje bijsturen (mbv suggesties in videoboodschappen) en je hebt zo een paar duizend jaar toekomst vastgelegd. Strak geregistreerd scenariodenken; kortom: psychohistorie.

Is dit een natte droom voor leiders? Met psychohistorische wetenschap in de hand kún je als leider ook goed de verantwoordelijkheid nemen voor welzijn en welvaart van de aan jou toevertrouwde gemeenschap, toch!?. Jij ziet immers de grote lijnen. Jij overziet consequenties. Jij stijgt ruim boven het individuele belang uit. Prachtig toch? Of niet...!?
De mensen moeten zich natuurlijk wel aan het voorspelde scenario houden...!

In Foundation stort de hele toekomst ineen als ėėn individu 'weigert' zich aan het psychohistorische scenario te conformeren en vervolgens voldoende power en momentum heeft om de geplande geschiedenis te veranderen. De suggesties in de videoboodschappen, die op voorafbepaalde momenten  moeten worden bekeken, blijken opeens onzin te verkopen. Scenario en werkelijkheid komen absoluut niet meer overeen. De gemeenschap verliest haar voorspelbare zekerheid en geraakt in totale verwarring. 

In onze file op die Autobahn bleef ik maar denken over hoe leiders pychohistorische tools ook constructief  zouden kunnen gebruiken zonder de behoefte aan individuele vrijheid van hun mensen op te hoeven offeren.

Is het nodig om de toekomst in een 'box' te stoppen en te beheersen? Eén krachtig genoeg individu (op het juiste moment) kan, zoals in Foundation, altijd jouw gewenste  scenario doorkruisen.  Bovendien, wie zegt dat jouw scenario voor de toekomst, ook in de toekomst het beste scenario is?

Misschien betekent goed leiderschap wel dat je de vrijheden van het individu zoveel ruimte laat, zelfs faciliteert, dat de gemeenschap als geheel robuust, creatief, flexibel en dynamisch genoeg is en blijft om zelfstandig de toekomst aan te kunnen.

Ondertussen begint onze file op te lossen. We rijden weer. Nog vijf onduidelijke files te gaan voor we in Melk (Oostenrijk) op de fiets kunnen stappen naar Boedapest waar workshops Zelfregie 3.3 ons wachten. 

Mmmm... psychohistorie... vrijheid... bestuursregie 3.3.... wordt vervolgd...