Niet zo heel lang geleden vertelde een hoogleraar mij het nog eens, overigens op zeer ontspannen en berustende toon: “Studenten zijn tegenwoordig te dom om mijn colleges te begrijpen”.
Een directeur op zekere leeftijd verzuchtte, dat zijn medewerkers niet de vrijheid en de verantwoordelijkheid aankonden, die hij hen had toevertrouwd. Ze bleken hun werk anders in te richten en uit te voeren, dan hij zich had voorgesteld.
Een ervaren consultant overzag de problematiek van de organisatie en wist precies hoe het beter zou kunnen, hetgeen hij dan ook glashelder verwoordde in zijn aanbevelingen in zijn eindrapportage. Vervolgens richtte hij zich op een nieuwe uitdaging, zich niet meer echt erover verwonderend dat zijn aanbevelingen naar alle waarschijnlijkheid nauwelijks zouden worden opgevolgd.
Internationale samenwerking
De eerste keer dat ik ergens in de buurt van de evenaar een verwaarloosde, rottende vergistingstank zag liggen, trots beplakt met EU-stickers, schudde ik mismoedig het hoofd en vroeg mij af of onze Europese constructies wel bestand waren tegen de tropische hitte en klamheid. Zo’n vergistingstank was zo’n mooie oplossing voor milieuproblemen als gevolg van het gebrek aan een deugdelijke riolering en voor de voedselproblemen als gevolg van een armetierige landbouw, verontachtzaamd door een jarenlange burgeroorlog.
Bij een dorp verderop bleek een door met buitenlandse hulp geslagen put niet meer in gebruik en inmiddels halfvol gestoven met zand. Dat kon ik niet verklaren met klimaatsomstandigheden. De buitenlanders waren oorspronkelijk gekomen om in de een zomerreces van hun opleiding en onder de vlag van een NGO de kinderen in dit gekwelde land te komen redden, maar hadden gezien de deplorabele toestand van de water- en energie-voorziening besloten eerst maar een paar waterputten te slaan en kookfornuizen uit te delen. Dit zou goed zijn voor welzijn van de dorpsbewoners. Bovendien leverden putten en kookfornuizen extra maatschappelijk verantwoorde studiepunten op. Kinderen konden een volgende zomer nog steeds worden gered. Niet alleen bleken de putten binnen een paar maanden daarna in ongebruik te raken, maar hadden de geschonken kookfornuizen inmiddels ook nog eens de sociale cohesie tussen de vrouwen, die normaliter voor brandhout zorgden en deze zware activiteit ook gebruikten om onderweg even los van alle andere verplichtingen gezellig samen te zijn, behoorlijk ontwricht.
Zouden de zeer goedwillende brengers van die vergistingtanks, waterputten en kookfornuizen begrijpen waarom hun hulp niet duurzaam heeft gewerkt? Zouden ze weten wat heeft gemaakt dat de lokale bewoners niet verder zijn gegaan waar zij zelf zijn opgehouden? Wat zouden ze bij een volgend internationaal project gaan doen?
Creatief Zuid-Afrika
Met een paar collega’s uitkijkend over een uitgestrekte Zuid-Afrikaanse stad werd ik opeens keihard geconfronteerd met bovenstaande herinneringen en vragen. Ik hoorde onszelf praten. Ons enthousiasme. Onze passie. Onze betrokkenheid. Onze ongebreidelde stroom aan creatieve, zinvolle ideeën voor de inwoners van deze stad. In onze fantasie hadden we ze allemaal al volledig gerealiseerd.
Toen kwamen de herinneringen... aan de kookfornuizen, de waterputten, de vergistingstanks. De vragen die toen niet zijn gesteld. De manieren waarop toen voor anderen was gedacht.
En nu? Vroegen wij ons deze keer wel af waarom daar beneden er geen moestuintjes waren? Gingen wij in ons enthousiasme direct alweer hun problemen oplossen? Ervoeren zij, wat wij zagen als hun probleem, zelf ook als een probleem? Paste onze oplossing ook in hun situatie? Betekent Creatief Denken niet, dat de mensen (de probleemeigenaren) zelf op creatieve wijze met hun vraagstukken aan de slag moeten? Waren we eigenlijk niet gewoon bezig onze visie op de werkelijkheid, onze denkramen, te superponeren op de hunne?
Als je consequent blijft uitgaan van je eigen visie op de werkelijkheid (wat/waarom iets wel/niet gebeurt), ongeacht omstandigheden en andere visies en ervaringen, dan spreek ik van een ‘dwingend denkraam’. Jouw visie op de werkelijkheid, jouw verhaal over de werkelijkheid noem ik dan ‘bevroren’ of zelfs ‘gestold’. Op reis door verre landen met hun eigen culturen wordt je hier vroeg of laat mee geconfronteerd - soms keihard! Opeens ontdek je dat de werkelijkheid lang niet altijd in elkaar steekt als jij altijd dacht. Door de situatie daar met al zijn onbekendheden en onverwachtheden, wellicht versterkt door het feit dat jijzelf niet meer in je eigen vertrouwde en bekende omgeving verkeert, kun je haast niet anders concluderen dat je eigen manier van denken kritisch onder de loep moet nemen wil je aansluiting bij de lokale situatie kunnen vinden.
Ver van huis is dit relatief eenvoudig te onderkennen. Vantevoren kun je al bedenken dat je op reis allerlei andere manieren van denken en doen kunt tegenkomen. Culturen zijn immers niet hetzelfde! Akkoord, je kunt zo nu en dan best nog wel in de valkuil van je eigen dwingende denkraam vallen, maar het ‘anders zijn’ daar ten opzichte van thuis kan je ook scherp houden en helpen de valkuil te omzeilen.
Dichter bij huis is dat vaak ietwat lastiger te onderkennen! Maar toch, hoe vaak hebben we onze beleving van de werkelijkheid niet laten stollen en hebben we ons denkraam niet stollend gemaakt?
De hoogleraar vindt dat studenten te dom zijn om hem te begrijpen, zonder zich af te vragen wat maakt dat tijdens de colleges hij en zijn studenten geen aansluiting bij elkaar vinden.
De directeur voert een beleid van schijndemocratie. Medewerkers mogen denken en doen wat ze willen, zolang ze maar aan zijn (onuitgesproken!) verwachtingen voldoen. Hij vraagt zich niet af, waarom zijn medewerkers hun werk anders zijn gaan inrichten en uitvoeren en wat daarvan de eventuele voordelen zijn.
De consultant is vanuit zijn deskundigheid zo gericht op een bepaald soort oplossing, dat hij zich niet afvraagt of zijn oplossing wel past mij de organisatie die hij adviseert.
Ook deze hoogleraar, deze directeur en deze consultant, die ik in mijn werk ben tegengekomen, hanteren een dwingend denkraam: zo ziet de werkelijkheid eruit, geen discussie over mogelijk.
Vergroot Denkraam
Over de kerkhervormer Maarten Luther gaat het verhaal dat hij vaak op zijn zolderkamer zat na te denken. Hij mocht van tijd tot tijd graag door een dakraam naar buiten kijken. Wat hem opviel was dat elk dakraam een andere blik op de wereld om hem heen bood. Een dakraam dwong hem steeds weer vanuit een ander perspectief te kijken. Zo werkt het ook met denkramen. Je denkraam bepaalt je perspectief op de wereld, dus ook op je professioneel functioneren, met alle zakelijke successen en falen van dien. Kijk door een ander denkraam, verander van perspectief, en ontdek dat er andere mogelijkheden ontstaan. Einstein zei het al: problemen kunnen niet worden opgelost op hetzelfde niveau als waarop ze zijn ontstaan. Kijk dus kritisch naar het denkraam dat je gebruikt als basis voor je denken en doen. Verander van perspectief. Verschuif je denkraam. Vergroot je denkraam. Dan kun je op van ander niveau naar de problemen kijken, dan waarop ze zijn ontstaan. De kans op adequaat en duurzaam oplossen van je problemen neemt daardoor spectaculair toe!
Ik voor mijzelf heb besloten, dat als ik weer naar het buitenland ga, zeker ook als ik daar aan het werk ga, zal ik bij het zien van problemen eerst vragen naar het ‘waarom’, naar ‘wat maakt dat...’. Ik zal proberen het denkraam van de locale counterpart te begrijpen, opdat alleen dan wij samen en creatief en kritisch aan duurzame oplossingen kunnen werken.
Hier in Nederland is het ‘dwingende denkraam’ al een essentieel onderdeel geworden van mijn werk geworden. Ik bied organisatie, die op de een of andere manier vastzitten in hun denken en doen, een heldere structuur plus de creativiteit om uit het eigen denkraam te breken en nieuwe kansen, mogelijkheden en oplossingen te vinden. Als er iets is dat het werk in Zuid-Afrika heeft bevestigd, is het wel dat als je je denkraam groter maakt je dat heel veel kan opleveren!
Zelfregie 3.3 Voor een Groot Denkraam
Nu we bezig zijn uit de economische crisis te komen en de mogelijkheden voor kostenreductie zijn benut, is het zaak om omzet en winst te verhogen door met nieuwe producten te komen, of nieuwe markten te vinden, maar dat gaat niet vanzelf! Daarvoor moet je voorkomen dat je vanuit een dwingend denkraam werkt. Zorg dat je een groter en flexibeler denkraam hanteert. Zelfregie 3.3 kan je daarbij helpen.
Meer weten?
Neem gerust contact op:
Marcel van der Pol (Keridwen)
mail: marcel@keridwen.nl
tel.: 050 525 61 21 / 06 506 802 13
via contactformulier
Meer weten?
Neem gerust contact op:
Marcel van der Pol (Keridwen)
mail: marcel@keridwen.nl
tel.: 050 525 61 21 / 06 506 802 13
via contactformulier
Geen opmerkingen:
Een reactie posten