Beleid Bovenwater & Onderwater

Simulatie

In het begin van de jaren tachtig kreeg ik de kans om met Stratagem te werken, een computersimulatie model voor Binnenlands Bestuur, ontwikkeld door Dennis Meadows (Club van Rome) voor Brazilië, een land sterk in ontwikkeling. De opdracht was relatief simpel: verdeel als Binnenlands Bestuur een pot met geld ten goede van het land en de bevolking. De verdeling voerde je in het computermodel en je kreeg binnen een mum van tijd de effecten na 5 jaar terug. Bevolking toe- of afgenomen? Economische groei of krimp? Financiële schuld of overschot?
Met die financiële uitslag moest je dan opnieuw verdeelkeuzes maken, waarna je uiteraard al snel weer de effecten na 5 jaar terugkreeg. 12 keer kreeg je de kans beleid te maken of bij te stellen, te onderhandelen en te verdelen. Dan was je ongeveer een generatie verder en kon je terugkijken op de gevolgen van 60 jaar (financieel) beleid.

Besturen, beleid maken onderhandelen en verdelen per se bleken de deelnemers heel leuk te vinden. Veel lastiger werd het als de deelnemers door begon te krijgen, dat de oorzaak/gevolg-relaties, die in de computersimulatie waren gestopt, zo complex en zo verstrengeld waren als een Gordiaanse knoop, dat het heel moeilijk werd om de gevolgen van een keuze goed (en op tijd) in te schatten. Investeerde je (of beknotte je juist) in onderwijs of gezondheidszorg dan waren de consequenties daarvan nauwelijks na de eerste ronde (= 5 jaar) al te zien. Sommige effecten van bepaalde beleidsbeslissingen bleken pas na 4 ronden (= 20 jaar) of 5 ronden (= 25 jaar) op te treden. Bovendien bleken bepaalde keuzes (welke?) elkaar ook nog vaak gaandeweg te beïnvloeden (waar, wanneer, hoe?).
Kunt u het nog volgen?

Bovenwater & Onderwater

Het boeiende van dit spel vind ik niet zozeer de wiskundige algoritmes, de causale verbanden of de mogelijke bestuurlijke lessen, maar veel meer dat de beleidsbeslissers bovenwater geen idee hadden wat de verstrekkende onderwater gevolgen waren van hun beslissingen. Met bovenwater verwijs ik naar het zichtbare, fysieke deel van de besluitvorming; met onderwater bedoel ik dan het hele complex aan niet directe zichtbare oorzaak-gevolg relaties, maar ook de motieven, intenties, emoties etc van zowel de beslissers als hen die deze beslissingen aangaan.

Uiteraard probeerden de spelers wel met allerlei mogelijke effecten rekening te houden, maar bijna altijd raakten ze na een paar beslisronden  bovenwater de weg onderwater kwijt. Belangrijke keuzes ontaardden daardoor soms in gokken. Ongewenste gevolgen werden vervolgens dan weer wel en zeer goed bedoeld met kunst en vliegwerk gecompenseerd - hetgeen overigens zelf ook weer allerlei onduidelijke gevolgen had!

Ik heb in de tijd dat ik trainde en coachte mbv Stratagem zeker veel respect gekregen voor de complexiteit van het werk van Bestuurders en Beleidsmakers. Je kunt gewoon niet goed voorspellen wat precies de consequenties zijn van je keuzes. Voor mij werd Stratagem toen veel meer een Spiegeltraining over hoe mensen omgaan met onzekerheden, met keuzes waarvan de ze consequenties nauwelijks tot niet kunnen overzien.

Zo zet ik nu Stratagem nog steeds wel in, als onderdeel van spiegeltraining of van Zelfregie 3.3 workshops. Hoe gaan mensen van allerlei professies (van bestuurders tot managers en specialisten) om met de dynamiek tussen het zichtbare, tastbare bovenwater-gebeuren en alle onderwater-krachten, waar je zo moeilijk een vinger achter kunt krijgen?

Omgaan met onzekerheden

Veel Stratagem-deelnemers zagen hun opdrachten als een soort Gordiaanse knoop: als onderwater inderdaad alles zo onduidelijk en verwarrend was moest je bovenwater gewoon de knoop doorhakken. Kortom: daadkrachtig zijn, beslissen, consequenties manmoedig accepteren, een ene keer verder doorpakken en een andere keer bijsturen of herstellen.

Sommigen probeerden maximale greep op de toekomst te houden. Elke keuze werd bijna oeverloos uitgekauwd. Elk alternatief werd uiterst gedetailleerd gewogen en besproken. Niets mocht aan het toeval worden overgelaten, ook al bleek na een paar speelronden dat de werkelijkheid te complex was om goed te voorspellen of vast te leggen. Zij raakten elke speelronde weer in tijdsproblemen. Heikele knopen werden vaak pas op het laatste moment doorgehakt, meestal zonder veel logica.

Eén deelnemer, die ik mij nog heel goed herinner, weigerde categorisch beslissingen te nemen zonder CPB-cijfers. Dat waren tenslotte de 'feiten', waarin hij zich ook in zijn dagelijkse werk ook altijd op baseerde. Als je de CPB-cijfers niet meer kon vertrouwen... Of als die er niet konden zijn... Nou ja, dan stopte het spel. Dus, dan kap je met besturen? riposteerde ik.

Er waren ook deelnemers, die al snel voor de grap en een laissez-faire houding kozen. 

Als we toch de toekomst niet kunnen vastleggen, dan doen we maar wat en zorgen dat we er wel voor zelf plezier te hebben. 

Mede door deze houding heb ik heel wat Stratagem-landen, weliswaar goedbedoeld, zien ontvolken en economieën zien instorten.

Anderen pakten het iets eenvoudiger aan. Zij onderzochten niet diverse mogelijke toekomstscenario's, om dan keuzes te maken en rekening te houden met afwijkingen. Nee, zij definieerden de toekomst gewoon. Zo zou het gaan. Zo móest het gaan, omdat zij zó hadden besloten. Werkelijkheid en toekomst moest je temmen, moest je vastleggen.
Bent u benieuwd naar de gevolgen...? -:)

Sommigen probeerden echt zowel logisch, creatief als kritisch na te blijven denken. 

Al weten we het niet precies. We kunnen wel inschattingen maken. We kunnen ons wel verplaatsen in anderen, en schakelen naar andere mogelijkheden en invalshoeken. Op voorhand kunnen we er grofweg rekening  mee houden dat de praktijk anders verloopt dan de theorie had verwacht. Etc. Etc.

De Gordiaanse Knoop 

Boeiend hoe mensen, met name  professionals, met onzekerheden blijken om te gaan. Je weet gewoonweg nooit precies wat stràks de consequenties van  keuzes nú zijn. En dan te bedenken dat Stratagem, zoals elke simulatie, er wel vanuit gaat dat de (virtuele) toekomst is te definiëren in (complexe) scenario's of algoritmen

Als de simulatiewereld van Stratagem eigenlijk al te complex is om goed afgewogen professionele beslissingen te nemen, hoe zit het dan in het werkelijke leven? Hoe gaan in het werkelijke leven professionals om met de onzekerheden van de realiteit. Transparantie, beleidsregels, operationele definities, modelling, auditing, control, etc. etc. zijn totaal onvoldoende om goed met de onzekerheden des levens om te kunnen gaan. Ik brand mij hier ook niet aan deze beheersbegrippen.

Het Gordiaanse ei - alternatief voor Gordiaanse knoop

Ik ben en blijf nieuwsgierig naar hoe mensen met hun onderwater-onzekerheden omgaan. Vanwege de complexiteit onderwater, maak ik graag gebruik van de metafoor van de Gordiaanse knoop. Deze kun je ook niet goed doorgronden of ontwarren. Hoe gaan mensen doen als ze met een Gordiaanse knoop worden geconfronteerd? 

Doorhakken? Dat is het meest voor de hand liggende, toch!?
Dat klopt wellicht! Maar is het ook de beste aanpak?
Ik ga ervan uit dat er vele manieren zijn om een Gordiaanse knoop adequaat aan te pakken (minstens 12!). De knoop dóórhakken is er slechts één van!
Ik ga er eveneens vanuit dat er vele manieren zijn om met onzekerheden in de professionele realiteit om te gaan.
Juist omdat veel mensen hun onzekerheden te lijf gaan als een Gordiaanse knoop, die moet worden doorgehakt, introduceer ik graag Het Gordiaanse ei. Alleen al door de contaminatie van twee uitdrukkingen (De Gordiaanse knoop & Het ei van Columbus) wordt je reeds uitgedaagd om eerst verder na te denken. Het "ei" suggereert tenslotte een lumineuze ingeving.
Het Gordiaanse ei is onderdeel van Keridwen's Zelfregie 3.3.

Zelfregie 3.3

Wat maakt dat mensen, ook de ervaren professionals, ook de gepokte en gemazelde bestuurders, ook de goed geschoolde en getrainde managers, de keuzes maken die ze maken? Vooral als de gevolgen van hun keuzes soms zo ver strekkend kunnen zijn?

Hoe kunt u, als professional, beter greep op uzelf  krijgen opdat u goed afgewogen adequate, effectieve, creatieve en duurzame keuzes maakt?
Keridwen's Zelfregie 3.3 kan helpen.

Zelfregie 3.3 is geen starre regievoering. Zelfregie 3.3 is dynamisch interacteren met uw professionele werkelijkheid. Zelfregie 3.3 is uw werkelijkheid vloeibaar houden, opdat u midden in de wereld authentiek kunt functioneren. Zelfregie 3.3 is onzekerheden adequaat het hoofd bieden.

Zelfregie 3.3 bestaat uit:
3.1 Wachter & Lantaarn
3.2 De dans van de held
3.3 Het Gordiaanse ei

Nieuwsgierig? Hierbij een paar tipjes van de sluier:  sluiertip1 & sluiertip2

U kunt ook altijd even contact met mij opnemen.
Ik vertel met plezier. Ik luister graag.

Marcel van der Pol

www.KERDIWEN.nl
marcel@keridwen.nl
050 525 61 21 & +31 6 506 802 13